Сэтинньи 30 күнүгэр, «Кыталык» култуура дыбарыаһыгар «Булт — төрүт дьарыкпыт» быыстапка-дьаарбаҥка Семенов Валерий Никитич сырдык аатыгар ананан ыытылынна.
Валерий Никитич кулун тутар 19 күнүгэр 1945 сыллаахха Ньурба оройуонун Үөдэй нэһилиэгэр, колхуостаах дьиэ кэргэнигэр бастакы оҕонон күн сирин көрбүтэ. Аҕата Семенов Никита Петрович Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, Ленинградскай фроҥҥа Ленинград анныгар сэриилэһэн улаханнык сэриигэ бааһыран 1 группалаах инбэлиит буолан дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Ийэтэ Семенова Мария Николаевна үлэ, тыыл бэтэрээнэ.
Валерий Никитич 1964 сыллаахха Ньурба 1 №-дээх оскуолатын бүтэрэн, 1967-1969 сылларга диэри Ньурба оройуонун «Марха» сопхуоска кадровай булчутунан үлэлээбитэ. 1969 с. Иркутскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтугар биолог-охотовед идэтигэр күнүскү үөрэххэ үөрэнэ сырыттаҕына, 1972 сыллаахха дьонноро ыарытыйар буоланнар кэтэхтэн үөрэххэ көспүтэ.
1972-1976 сылларга диэри булт хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Сэбиэтин Саха сиринээҕи Ленинскэй оройуонугар салайааччы охотоведынан үлэлээн кэлбит.
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн түүлээҕи туттарыыга былаанын толорорго Валерий Никитич кыһамньылаахтык үлэлээбитин иһин, сыаналааннар элбэх наҕараадалардаах. Ол курдук: 1985 с. САССР т/х Министиэристибэтиттэн Москубаҕа Бүтүн Сойуустааҕы норуот хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар путевканан наҕараадаланар. 2000 с. СӨ Бырабыыталыстыбатын, 2006 с. «Сахабулт» концерн, 2007 с. РФ Тыа хаһаайыстыбатын Министиэристибэтин бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта.2009 с. СӨ Тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ аат иҥэриллэр.
Улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Наталья Петрова булка сыһыаннаах үрдүк таһымнаах тэрээһини аста. Бырайыак ааптара Татьяна Дмитриевна Николаева, Валерий Никитич уола, Дьокуускайдааҕы 5 №-дээх оскуола дириэктэрин солбуйааччы Петр Валерьевич Семенов эҕэрдэ тыл эттилэр. Маалыкайтан Николай Антонович Тихонов, Үөдэйтэн Прокопий Семенович Григорьев, Дьаархантан Семен Русланович Григорьев, Үөдэйтэн Айаал Николаевич Аммосов, Хорулаттан Гаврил Ионович Степанов эһэни, тайаҕы, кииһи, балыгы бултааһын ньымаларын кэпсээтилэр. Ыраах Москубаттан тимиргэ дизайнер Тамара Леонидовна Неустроева видеонан үлэлэрэ көһүннэ.
Ньурба улууһун нэһилиэктэриттэн быыстапка-дьаарбаҥкаҕа көхтөөхтүк кытыннылар. Анал дьүүллүүр сүбэҕэ Дьарыктаах буолуу киин сүрүн инспектора Оксана Яковлева, «Булт — төрүт дьарыкпыт» бырайыак ааптара, Дьарыктаах буолуу киин бочуоттаах үлэһитэ Татьяна Николаева, Ньурбатааҕы экология судаарыстыбаннай кэмитиэтин инспектора Виталий Духов, Ньурбатааҕы түмэл исписэлииһэ Алексей Ефимов уонна Семенов В.Н. уола, Дьокуускайдааҕы 5 №-дээх оскуола дириэктэрин солбуйааччы Петр Семенов үлэлээтилэр.
Бырайыак ааптара Николаева Татьяна Дмитриевна:
— Дьон үлэтэ суох кэмигэр, ыччаты булка сыһыарар санааттан, аан бастаан 1997 сыллаахха дьаарбаҥка тэриллэн ыытыллыбыта. Иккистээн 2005 сыллаахха тэрийбиппит. Быйыл үһүс төгүлүн тэрийэн ыыттыбыт, кэлэр өттүгэр Байанай күнүгэр анаан аны биэс сылынан маннык хабааннаах тэрээһин буолуоҕа.
Валерий Никитич уола Петр Семенов: « XVI-XVII үйэттэн саҕалаан төрүт үгэстэрбитин көрдөрөр быыстапка-дьаарбаҥка ыытылынна. Бу маннык хабааннаах быыстапка миэхэ ордук чугас. Аҕам: «Бириэмэ уларыйар, аҥардас булдунан эрэ буолбакка, үөрэҕи ылынан бары өттүнэн дьоҕурдаах буолуохха»,- диэн этиитин санаан кэллим. Бүгүн быыстапкаҕа кэлбит оскуола оҕолоро өбүгэлэрбит төрүт дьарыктарын өссө саҥалыы сөргүтэн саҕалыахтара дии саныыбын».
Быыстапка-дьаарбаҥка түмүгүнэн «Бастыҥ булт тэрилэ» номинацияҕа – Моисеев Наум Александрович, «Үгэһи тутуһуу таҥас» — Иванов Сергей Семенович (Октябрьскай), «Сахалар өбүгэ астара» номинацияҕа 43 бүлүүдэ ас арааһын астаабыт, «Национальнай колорит» — Филиппова Оксана Николаевна (Малдьаҕар), «Булт этиттэн уонна эттэн астаммыт бастыҥ бүлүүдэ» — Иннокентьева Елена Николаевна (Чуукаар), «Бастыҥ балыктан ас» — Корнилова Марина Семеновна (Үөдэй).
Тирии таҥаска – Степанова Екатерина Семеновна (Хаҥалас), Түүлээхтэн таҥаска -Иванова Надежда Николаевна (Дьаархан), «Бастыҥ булт таҥаһа » — Васильева Эмма Иннокентьевна (Маалыкай), «Дьиикэй кыыллар уонна көтөрдөр чуучулалара» уус-уран оҥоһукка — Мачаттыров Михаил Осипович (Хаҥалас), «Маастарыстыба» номинацияҕа — Егорова Валентина Степановна (Чаппанда), «Кыыл-сүөл анатомията» — Елегяев Леонид Александрович (Маалыкай), «Бастыҥ булт тэрилэ» — Иванов Валентин Павлович (Маар), «Бастыҥ балыктан бүлүүдэҕэ» — Степанов Гаврил Ионович (Хорула), «Былыргы иһит-хомуос» номинацияҕа -Ньурбачааннааҕы түмэл кулууба тигистэ.
Маалыкайтан аҕам саастаах кадровай булчут Николай Антонович Тихонов 5 тыһ. солк. суумалаах сэртипикээти «Арыылаах» ОДьКХ (Тихонов А.Н.) аатыттан тутта, Ньурбатааҕы экология судаарыстыбаннай кэмитиэтэ табаны бултуурга лицензиянан наҕараадалаата, «Үөдэй нэһилиэк» МТ Федоров Максим Ивановичка (Ньурба куорат) 10 тыһ. солк. суумалаах сэртипикээти туттарда. Саамай эдэр кыттааччы, тайах муоһуттан оҥоһукка Степан Васильев аатынан элбэх өрүттээх гимназия 11 кылааһын үөрэнээччитигэр Прокопьев Ромаҥҥа Татьяна Дмитриевна Николаева үлэлиирин саҕана үлэлээбит нэһилиэк баһылыктарын ааттарыттан наҕараада туттарылынна.
Түмүккэ Дьарыктаах буолуу киин сүрүннүүр исписэлииһэ Тихонова Н.А. бүгүҥҥү тэрээһиҥҥэ кыттыбыт уонна бириистэри туруорбут тэрилтэлэргэ махталын биллэрдэ
Антонина Семенова