🔥Советскай Союзка хас биирдии оскуолаҕа пионерскай тэрилтэ баара. Хас биирдии кылаас бэйэтэ туспа пионерскай этэрээт буолара. Этэрээт командирын пионердар бэйэлэрэ талаллара. Этэрээт атын чилиэннэрэ бары эбээһинэстээх буолаллара, ким эрэ санинструктор, үөрэх сектора, спортсектор, культмассовик. Этэрээт үлэтин баһаатайдар тэрийэн ыыталлара.
Пионерскай этэрээттэр түмүллэн оскуола дружина буолара. Этэрээттэр истэригэр звеноларга арахсара. Этэрээттэр, звенолар икки ардыларыгар үөрэххэ, предметтэр олимпиадаларыгар күрэхтэһии ыытыллара. Уруһуйга, моделлары оҥоруга, прикладной искусствоҕа күрэхтэр, выставкалар ыытыллаллара. Дружина бэйэтэ былаахтаах этэ, күрэхтэһии түмүгүнэн кыайбыт этэрээт, көһө сылдьар вымпелынан наҕараадаланара. Горн, барабаан доҕуһуолунан знамяны таһааралларыгар этэрээттэр стройдаан тураллара.
🔥Ыам ыйын 19 күнүгэр, биирдэ аһыыр ыһыктаах, санныбытыгар араас өҥнөөх эппилиэт тиктэн, Пионер төрөөбүт күнүн бэлиэтии, оскуола үөрэнээччилэрэ походка, костердуу барааччыбыт. Хастыы да кылаас кыттыһан биир өҥнөөх эппилиэттэнэр. Костер биир бэлиэ түгэнинэн эппилиэт былдьаһыыта буолааччы. Улахан кылаастарга картаннан, былаах көрдөөһүнэ эмиэ баар буолааччы.
Уопсай күрэх кэннэ бэйэбит оонньуурбут. Иккилии буолан кэлэн, хаппытааннарга таллараҕын. Хаппытааннар уочаратынан таайан хамаанда талаллар. Мээчигинэн пионербол, хаппытааннаһан, футболлаан оонньооччубут.
Иккис кылааһы бүтэрэр сылбытыгар, Эбэ кытыытыгар Таас оргулга баран костердаабыппыт. Оскуолаҕа мустан, этэрээтинэн арахсан, барабааннаах, горнаах парадтаан барбыппыт. Кулуһун, биэс сулустаах костер оттуллар сирдэрэ эрдэ бэлэмнэммит этэ. Кылаастар ики ардыларыгар ким биэдэрэлээх чэйэ эрдэ оргуйар диэн күрэхтэһии ыытыллыбыта. Эт кэнсиэрбэлээх, хортуоскалаах, дьиэбититтэн илдьэ кэлбит эппитин кыра гына кырбастаан хойуу миин буһардыбыт. Сиргэ төгүрүччү олорон аһаан баран, эппилиэт былдьаһа оонньоотубут. Ол кэнниттэн линейка буолла. Үчүгэй үөрэхтээхтэри пионерга киллэрдилэр.
Пионер андаҕарын учууталбыт Иванова Екатерина Владимировна эрдэттэн нойосуус үөрэппит буолан, доргуччу ааҕан биэрдибит. Баһаатайдарбыт алтыс кылаас үөрэнээччилэрэ, Иннокентьева Нина хамаандатынан хаалтыс баайдылар. Дьиҥинэн Ленин төрөөбүт күнүгэр пионерга киириэхтээх этибит, ону коммунистическай субуотунньукка сылдьыбыппыт. Бэнидьиэнньиктэн субуотаҕа дылы улахан кылаас оҕолоро саһаан бэлэмнээһиҥҥэ, орто кылаастар хотон үрдүн хаарын ыраастыырга, биһиги кыра кылаастар оҕуруокка теплица хаарын ыраастааһыныгар сылдьыбыппыт. Ахсыс кылаастар төрдүстэргэ, сэттистэр үһүстэргэ, алтыстар иккистэргэ, бэһис кылаастар маҥнайгы кылааска баһаатайдыыллара.
Ыам ыйын 25 күнүгэр 1974 сыл, субуотаҕа аан бастаан “Последний звонок” буоларыгар сылдьыбытым, өйбөр хаалбыт. Оскуоланы бүтэрээччилэргэ анаан открытка оҥорбуппут, мин эҕэрдэ открыткабын убайбар Володяҕа — Николаев Владимир Даниловичка, туттарыахтаах этим, ону ким эрэ эрдэ туттара охсубут этэ, онон открытката суох турар киһини көрдөөн туттарбытым. Кылыһах Славик гитаранан тыаһатан ыллаабыта, төрөппүттэр үөрэн ытыстарын таһыммыттара.
Аҕам, Славигы, ырыаһыт буолан, түптээх олоҕу олорбот, эрэйи көрөр оҕо сылдьар эбит диэбитэ. Ырыаһыт киһи биир сиргэ олорбот, куруук тэһэ астаран кэлэ бара сылдьар, олох олороору ырыабын, тойукпун быраҕан баран кэргэннэммитим диэн хаста да эппитэ.
Сайын фермаҕа үлэлиир төрөппүттээх оҕолортон уратылар хаппыыста олордуутугар, көрүүтүгэр үлэлии барбыппыт. Үһүс кылааска хаалбыт оҕолор эбиллэннэр элбээбиппит. Пионерга киирбэтэх оҕолор күһүн Өктөөп бырааһынньыгар киирбиттэрэ. Кыһын пионердар биир да сбору көтүппэккэ кыттарбыт. Ферма ороһу ньирэйдэригэр анаан уҥуох күлүн мэлийэн ыраас стеклянкаҕа кутан туттарарбыт.
Төрдүс кылааска үөрэнэ киирбиппитигэр руководунан, история учуутала Игнатьева Дария Егоровна буолбута. Четверг күн история куруһуогун ыытара.
Акана аҕыс кылаастаах оскуолатын кыһыл суолдьуттара 1966-1971 сылларга, Советскай Союз үрдүнэн аатыра сылдьыбыт кэмнээхтэрэ. История учуутала Васильев Герасим Иванович салайыытынан, немецкэй халабырдьыттары кытта охсуһан кыайбыт буойуннары кытта суруйсан ахтыыларын хомуйбуттара. Кыайыы күнүн 20 сыл буолан баран бэлиэтээн барбыттар. Ол иннинэ эргиллибэтэх саллааттар ийэлэрэ тыыннаах буоланнар, кутурҕан күнүн курдук буолар эбит. Сорох ийэлэр оҕолоро сэрии толоонугар хаалбыта, сорохтор оҕолоро сураҕа суох сүтэннэр туох да пособияннан туһаммат эбиттэр. Ону көрөн туран хайдах мин кыайыыны аҕалбытым диэн уруйдуу туруохтарай, бэл диэтэр биһиги кыра эрдэхпитинэ Японияҕа сэриилэспиттэр ветеран да дэммэт курдук этилэр. Мин абаҕам Александров Николай Николаевич хаһан да ветераммын дэммэтэҕэ, аҕам төһө да армияҕа ыҥырыллан Иркутскайга сулууспалаан кэллэр ветеран да буолбатаҕа.
Акана кыһыл суолдьуттара сэриилэһэ сылдьан наҕараадаҕа түһэриллэн баран ылбатах 109 саллаат орденнарын, мэдээллэрин булан биэрбиттэрэ. 12 маршал, генерал, 756 ветеран докумуонун хаартыскатын муспуттара. Ветераннары уонна кинилэр аймахтарын кытта, 5000 суругу суруйсубуттара. Оҕолор муспут матырыйаалларынан Албан Аат музея тэриллибитэ. Биһиги кылааспыт истиэнэтэ барыта өстүөкүлэннэн бүрүллүбүт стендэ этэ. Масляной кыраасканнан уруһуйдаммыт Советскай Союз Генералиссимуһа Иосиф Виссарионович Сталин улахан портрета хайдах үөрэнэрбитин көрөн олороро.
Саабылаһан оонньуу диэн баара, кылааһынан арахсан илииннэн оройго бэрсэрбит. Алҕаска Советскай Союз геройа Чусовской Николай Николаевич портретын үлтү түһэрбитим. Хата аҕам, улаханнык мөхпөккө саҥаттан оҥорон биэрбитэ.
Биһиги үөрэнэр кэммитигэр Акана аҕыс кылаастаах оскуолатыгар сэттэ араас предметнэй куруһуоктар бааллар эбит, ити кэмҥэ тоҕо эбитэ буолла улахан оскуолаларга түөртүү, онтон да аҕыйах куруһуоктар бааллар эбит.
Оскуола пионерскай тэрилтэтэ туспа пионер баһаатай диэн дуоһунастаах үлэһиттээх эбит. Аканаҕа өр сылларга Николаева (Антонова) Мария Ильична үлэлээбитэ. Хаартысканнан түһэрииннэн бэйэтэ дьарыктанарын таһынан баҕалаах оҕолору эмиэ дьарыктыыра.
Төрдүс кылаастан тимуровскай хамаанда буолан сэрии ветераннарыгар көмө оҥорорбут. Хаар ыраастаан, саһаан туруоран баран, дьиэҕэ киирэн кэмпиэт сиэн кэлэрбит. Биһиги кылаас Иванов Павел Акимовичтаахха сылдьан испиппит, онтон учууталбытыгар Дария Егоровналаахха хаста да сылдьыбыппыт.
Бэһис кылаастан маҥнайгы кылаастарга бэйэбит баһаатай буолбуппут. Кылаас руководунан Афанасьев Афанасий Федотович буолбута, художественнай самодеятельность күрэхтэһиитигэр куруук инники сылдьыбыппыт.
Костер сыл ахсын саҥа сиргэ буолара. Биир сыл Дулҕаҕа, нөҥүө сыл Сүүрүктээххэ, Лаамы атахха сылдьыбыппыт. Костер — Взвейтесь кострами синие ночи – диэн пионердар ырыаларынан түмүктэнэрэ.
Биһиги алтыс кылааска үөрэнэ сылдьан, Элэһиҥҥэ тракторынан баран, Харыйа лабаатын быһан, сүөһү аһылыгар мутукча бэлэмнээбиппит уонна гражданскай сэрии кэмигэр бандьыыттар илиилэриттэн өлбүт, Акана бастакы ревкомовеһа Ефимов Кирилл Григорьевич — Бучукаар уҥуоҕун памятнигын саҥардыбыппыт. Оскуола иннигэр баар обелиск тула штакетник оҥорбуппут. Алтыс кылааска үөрэнэр сылбытыгар, костерга Дулҕаҕа сырыттахпытына, хаалан биһигини кытта үөрэнэ сылдьар Сэбиэт Саша, туох баар атын кылаастар биэдэрэлэригэр, киһи сутуругун саҕа таас уган кэбиспит этэ. Сэттис кылаас руковода Егор Николаевич, биэдэрэлээх миини буккуйа туран, таас хостоон таһааран, туох баар кылаас биэдэрэтигэр барытыгар таас баарын чуолкайдаабыта. Биһиэхэ эрэ таас суох буолан, биһиги кылаас үөрэнээччитэ укпута биллэн хаалбыта. Күлүү гынаннар улаханнык да мөхпөтөхтөрө.
Сэттис кылааска үөрэнэ сылдьан пришкольнай учаастак күрүөтүн хатыйыы титиригин саҥаттан оҥорбуппут.
1980 сыллаахха ахсыс кылааска үөрэнэ сылдьан школа тулатын штакетнигын, Арҕаа эбэҕэ Чолбон үлэ сынньалаҥ лааҕырын штакетниктаабыппыт. Кылааспытыгар оҕолор хаалан эбиллэн ахсыс кылааска 28 этибит. Биһиги иннинээҕи кылаас 36 этилэр, ол иһин «а» — «б»диэн икки кылааска арахсаллара. Мин үчүгэй үөрэнээччи буолан алтыс кылаастан оскуола знамятын арыаллааччы буолбутум. Ахсыс кылааска знаменосец буолбутум. Барабаан, горн доҕуһуолунан Знамя тутан сбор иннигэр тахсарбыт.
Түөрт уон саастарын ааспыттар пионер саастарын, пионерскай, сайыҥҥы үлэ-сынньалаҥ лааҕырга сылдьыбыттарын туһунан итиитик истиҥник санаан ааһаллар. Уруокка олороруҥ буолбакка, ханна эмит субуотунньукка, тимуровкай үлэҕэ сылдьыбытыҥ үтүө өйдөбүл буолан өйгөр хаалар эбит. Билигин биһиги саастаахтар биир умнуллубат түгэнинэн пионерскай костеры, зарницаны ааҕаллар эбит.
Акана оскуолатын оҕону иитиигэ үтүө холобурун, билигин Соркомова (Гаврильева) Анна Прокопьевна салайааччылаах оҕо тэрилтэтэ ситиһиилээхтик салгыыра биһигини үөрдэр.
Советскай Союз ыһыллыбытын кэннэ үлэ сынньалаҥ уонна пионерскай лааҕырдара эстибиттэрэ. Аҕыйах ахсааннаах коммерческай оҕо сынньалаҥын лааҕырдара бааллар. Олор уопыттарын үөрэтэн, оҕону кытта төрөппүт бииргэ сынньанар туристическай эбэтэр кыраайы үөрэтэр лааҕырдарын тэрийэн үлэлэтэн, саҥа үлэ миэстэтин Аканаҕа, Чкаловка аһыахха баар этэ. Төрөппүтү кытта оҕо бииргэ сылдьарыгар сынньалаҥы тэрийиигэ ирдиир көрдөбүллэрэ син аҕай, киһи син биир сыл иһигэр толорор кыахтаах. Проезд ыараан, ыал барыта ыраах күүлэйдии дьиэ кэргэнинэн барара аҕыйаан иһэр.
Билиҥҥи дьиэ кэргэн оҕолорун иитиигэ син болҕомтолорун ууран эрэллэр. Ону туһанан атын нэһилиэктэр тэринэ иликтэринэ лааҕырдары сөргүтүөххэ баар этэ.
Хаартыскаҕа: Акана ол саҕанааҕы пионердара
Сахса Тар