2024 с. түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ улуустарын ортотугар үөрэх хаачыстыбатыгар Ньурба улууһа Мэҥэ-Хаҥалас улууһун кэнниттэн 2-с миэстэҕэ таҕыста.
Улуустааҕы үөрэх салалтатын салайааччыта Федор Федорович Ушкановтыын улуус үөрэҕин эйгэтин үлэтин-хамнаһын уонна кыһалҕаларын туһунан кэпсэттибит.
Кылгас визитка: Ф.Ф.Ушканов 1985 с. балаҕан ыйын 18 к. Бордоҥ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Дьокуускайдааҕы С.Ф. Гоголев аатынан педколледжы (2006 с.) уонна Саха судаарыстыбаннай педагогическай академиятын (2010 с.) бүтэрбитэ. Үлэтин үөрэммит Маалыкай оскуолатыгар омук тыла учууталынан саҕалаабыта. СӨ «Сыл учуутала-2012» күрэҕин кыайыылааҕа, Арассыыйа «Сыл учуутала-2013» күрэҕин финалиһа. 2022 сылтан – улуус үөрэҕириитин салалтатын начаалынньыга. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн аҕа баһылыга. Хоббита — сахалыы, нууччалыы, английскайдыы ыллыыр, маһынан уһанар.
Бүгүн Ньурба улууһугар үөрэх эйгэтигэр 49 үөрэх тэрилтэтэ баар: 25 оскуола, ити иһигэр 8 уһуйаан бөлөхтөрө бааллар, 23 оҕо уһуйаана, 1 оҕо үөрэхтээһин киинэ. итиэннэ оскуола иһинэн 8 оскуола иннинээҕи бөлөх баар. Быйылгы үөрэх дьылыгар 4238 оҕо үөрэнэр, оҕо уһуйааныгар 1701 оҕо сылдьар. Улуус саамай улахан эйгэтигэр барар үлэ-хамнас туһунан улуустааҕы үөрэх салалтатын салайааччыта Федор Ушканов кэпсиир.
– Федор Федорович, Эн үөрэх управлениетын салайааччытынан үлэлээбитиҥ номнуо үһүс сыла. Төһө даҕаны улуус саамай улахан эйгэтин салайдаргын, Эйигиттэн интервью ылан улуус хаһыатыгар саҥа таһааран эрэбит. Эн үөрэх эйгэтигэр син балачча үлэлээтэҕиҥ. Оскуолаҕа хас сыл үлэлээбиккиний?
– Мин педагогическай ыстааһым — 18 сыл, оскуолаҕа английскай тыл учууталынан үлэлээбитим. Улуус баһылыгын 2022 с. от ыйын 15 к. дьаһалынан улуустааҕы үөрэх управлениетын салайааччытынан анаммытым.
— Ол эбэтэр үөрэх эйгэтин тэрилтэлэрин кыһалҕаларын уонна кэскиллэрин эн саҥа дуоһунаскар киириэҥ инниттэн билэр этиҥ буоллаҕа. Билигин ханнык боппуруостар ордук күүскэ тирээн туралларый уонна суһал быһаарыыны эрэйэллэрий?
– Саамай сытыы кыһалҕанан каадыр боппуруоһа буолар. Улууска педагогтар орто саастара 43 сааска тэҥнэстэ. Улуус оскуолаларыгар алын кылаас учууталларын таһынан, нуучча тылын уонна литературатын, математика, история, обществознание, омук тылын үөрэтэр учууталлар тиийбэттэр. Саҥа үөрэх дьыла саҕаланыыта улууска 42 вакансиялаах этибит. Улуус педколлективын сүрүн өттө үөрэх эйгэтин хаачыстыбалаахтык тэрийэр уопуттаах учууталлар уонна иитээччилэр буолан, учуутал тиийбэт усулуобуйатыгар үлэһиттэрбит ноҕуруускаларын улаатыннарарга күһэллэбит. Оскуолаларга 703 педагог үлэлиир. Үрдүк үөрэхтээхтэрэ – 70,4% киһи, орто анал үөрэхтээхтэр – 23,4% киһи. 51,77% киһи квалификационнай категориялаахтар, ол иһигэр үрдүк категориялаахтар – 23% киһи, бастакы категориялаахтар – 28,7%.
Иккис улахан кыһалҕанан сорох үөрэх тэрилтэлэрин дьиэлэрэ эргэрбиттэрин ааттыыбын. Бу олус өр кэмҥэ мунньуллубут кыһалҕа буоларын бэлиэтиибин. Чуукаарга саҥа оскуола дьиэтэ тутулла турар, улуус салалтата эһиил үлэҕэ киллэрэргэ былаанныыр. Эргэ оскуола саахалланар туруктаах буолан, оҕолору бу үөрэх дьылыттан «Эйгэ» норуот айымньытын дьиэтин өрөмүөннээн, онно киллэрэн үөрэтэ олоробут.
Убайаан орто оскуолатын спортивнай саалата саахалланар туруктаах буолан сабыллыбыта, оҕолор Убайаан спордун саалатыгар дьарыктаналлар. Убайаан оскуолатын саҥа дьиэтэ чааһынай-муниципальнай партнерствонан тутуллуохтаах. Ньурба 3 №-дээх оскуолатын тутуута өрөспүүбүлүкэҕэ оскуола тутуутугар бастакы уочаракка сылдьар, ол эрээри кэнники федеральнай бырагыраамаҕа оскуола тутуута киирбэт буолан хаалла. Онон күүтэбит. Ньурбачаан оскуолатын туруга эмиэ мөлтөх, саҥа дьиэтин тутарга СӨ Ил Дарханын сорудаҕа баар, үбүлээһин көһүннэҕинэ тутуллуо диэн кэтэһэбит. Антоновка оскуолата 600-тэн тахса оҕолоох, симиэнэнэн үөрэнэллэр. 288 миэстэлээх самалык тутуутун туруорсубуппут хас да сыл буолла. Итини таһынан 3 дьиэнэн үлэлии олорбут эргэ «Ромашка» оҕо уһуйаанын оннугар 150 миэстэлээх оҕо уһуйаанын тутуллуохтаах, эмиэ туруорсабыт, кэтэһэбит.
— Ааспыт сыл бэлиэ түгэннэринэн ханныктары ааттыыгыный?
— Сыл биир бэлиэ түгэнинэн учуутал тулуурдаах, түбүктээх үлэтэ үрдүктүк сыаналанан, Ньурбатааҕы техническэй лицей физикаҕа учуутала, үйэ аҥаарыттан ордук педагогическэй ыстаастаах Ю.А. Лазарев улуус үөрэҕириитин историятыгар бастакынан СӨ «Норуодунай учуутала» диэн үрдүк наҕарааданы ылбыта буолла. СӨ Ил Дарханын «Сыл бастыҥ педагог-настаабынньыга» бириэмийэтэ Ст. Васильев аатынан Ньурбатааҕы элбэх хайысхалаах гимназия алын кылааһын учуутала А.Д.Донскаяҕа анаммыта.
СӨ «Мин Сахам сирэ — 21 үйэҕэ» бырагырааматынан Хаҥалас нэһилиэгэр 35 миэстэлээх таас уһуйаан тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Федеральнай бырайыагынан Ньурбатааҕы техлицейгэ беспилотнай авиационнай систиэмэ кабинета, Күндээдэ уонна Чаппанда оскуолаларыгар «Точка роста» үөрэх кииннэрэ аһыллыбыттара, Хатыы уонна Өҥөлдьө оскуолалара, Ньурба к. «Лесная сказка» уонна Малдьаҕар «Чуораанчык» оҕо уһуйааннара аныгы үөрэх оборудованиетынан хааччыллыбыттара. Маар оскуолата оҕо уһуйаанын, оскуола уонна техникум «Бизнес-куб» бырайыагы олоххо киллэриигэ көдьүүстээх бииргэ үлэлээһиннэригэр усулуобуйаны тэрийии бырайыагынан Ил Дархан гранын ылбыта. Эмиэ ааспыт сылга оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин эйгэтигэр ситиһиилэрин иһин Ньурба к. «Кэскил» оҕо уһуйаана «Арассыыйа 100 бастыҥ оҕо уһуйаана» куонкурус лауреата буолбута.
– Оскуолаҕа үөрэх хаачыстыбатын боппуруоһугар ураты болҕомто ууруллар. Улуус оскуолаларыгар үөрэхтээһин аныгы ирдэбиллэргэ төһө сөп түбэһэрий?
– Аныгы уонна хаачыстыбалаах үөрэх – ситиһии төрдө. Бу үүнэр көлүөнэҕэ даҕаны, олоххо бэйэлэрин миэстэлэрин булбут даҕаны дьоҥҥо сыһыаннаах. Түргэнник уларыйа-тэлэрийэ турар олохпут тэтимигэр сөп түбэһиэхпитин наада. Буолаары буолан, биһиги оҕолорбутугар идэни баһылыылларыгар уонна үлэ ырыынагар күрэстэһэллэригэр анаан, үчүгэй бэлэмнээх буолалларын хааччыйыах кэриҥнээхпит.
Кэнники үчүгэй өттүгэр хамсааһыннар таҕыстылар. 2024 с. түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ улуустарын ортотугар үөрэх хаачыстыбатыгар Мэҥэ-Хаҥалас улууһун кэнниттэн 2-с миэстэҕэ таҕыстыбыт. Бэйэбитигэр соһуччу курдук буолла, үөрүүбүт улахан. Агро-оскуолалар рейтиннэригэр кыра оскуолаларга Сүлэ оскуолата бастакы миэстэҕэ, Хаҥалас оскуолата 5-с миэстэҕэ таҕыстылар. Улахан оскуолаларга Антоновка агро-оскуолата эмиэ көрдөрүүтүн тупсарда – 5 миэстэ буолла. Биһиги сүрүн сорукпут — өссө үрдүк ситиһиилэргэ дьулуһан, бу тэтиминэн үлэлиэхпитин наада.
2023-2024 сс. үөрэх дьылыгар улуус оскуолаларыгар судаарыстыбаннай түмүктүүр аттестацияҕа бэлэмнэниигэ былааннаах үлэ ыытыллыбыта. ОГЭ-ҕэ нуучча тылыгар эксээмэҥҥэ 9-с кылаас 301 выпускнига туттарбыта, 67 выпускник эксээмэни ГВЭ (судаарыстыбаннай выпускной эксээмэн) көрүҥүнэн туттарбыта. Сүрүн болдьоххо эксээмэни 368 выпускник туттарбыта, 8 үөрэнээччи күһүн хаттаан туттарбыта. Оҕолор үөрэххэ ситиһиилэрэ – 98,67% (2023 с. – 93,1%).
Математикаҕа ГИА-ҕа ОГЭ көрүҥүнэн 317 выпускник туттарбыта, итинтэн сүрүн болдьоххо 317 оҕо туттарда. 34 оҕо хаттаан туттарбыттара. Үөрэххэ ситиһиилэрэ – 94,94% (2023 с. – 90,6% этэ).
Талан ылан ОГЭ туттарыытын түмүктэрэ:
| № | Биридимиэт | 2023 | 2024 |
| 1 | Физика | 95,8 | 100 |
| 2 | Биология | 99,1 | 99,10 |
| 3 | Химия | 100 | 100 |
| 4 | География | 96 | 97,56 |
| 5 | Обществознание | 97,3 | 99,09 |
| 6 | История | 85 | 93,75 |
| 7 | Литература | 100 | 100 |
| 8 | Английскай тыл | 88,5 | 100 |
| 9 | Информатика | 96,8 | 99,20 |
| 10 | Саха тыла | 100 | 100 |
2024 с. 9-с кылаас 13 выпускнига туйгун аттестаты ылбыттара. Ааспыт сылга булгуччулаах ЕГЭ-ни нуучча тылыгар — 189, профильнай математикаҕа — 49, базовай математикаҕа -142 выпускник туттарбыттара. Алын боруогу кыайан ааспатахтара: нуучча тылыгар — 1, математикаҕа – (проф.) 7, (баз.) 4 оҕо. Улуус үрдүнэн нуучча тылыгар орто баал – 50,05%, математикаҕа – 55,55%. Саамай үрдүк баалы нуучча тылыгар – 80-тан үрдүк баалы НСОШ №2, НТЛ, Маар, Марха выпускниктара уонна математикаҕа – 80-тан үрдүк баалы НТЛ 2 үөрэнээччитэ ылбыттара. Кэнники профильнай математиканы уонна географияны туттарааччы ахсаан элбээн иһэр. Профильнай математикаҕа, физикаҕа, биологияҕа, географияҕа, обществознаниеҕа орто баал үрдээн иһэрэ көстөр.
Саамай үрдүк бааллаахтар: нуучча тылыгар – Шоева Самира (86 б.); математикаҕа (проф.) – Иннокентьев Виктор уонна Тобонова Алена (82 б.); химияҕа – Спиридонова Виктория (82 б.); физикаҕа – Иванова Любовь (70 б.); биологияҕа – Ширяева Ангелла уонна Кононов Өркөн (74 б.); географияҕа – Афанасьев Давид (86 б.); историяҕа – Яковлев Павел (70 б.); омук тылыгар – Аржакова Надежда (75 б.); информатикаҕа – Иннокентьев Виктор (72 б.); обществознаниеҕа – Афанасьев Давид уонна Гаврильев Юрий (70 б.).
Акана, Ньурбачаан, Чаппанда, Өҥөлдьө уонна Дьаархан оскуолаларыгар үөрэнээччилэр төхтөрүйэн туттарыыта суох аттестаты ылбыттара. Базовай математикаҕа Убайаан, Антоновка оскуолаларыттан уонна киэһээҥҥи оскуолаттан 1-дии оҕо кыайан туттарбатаҕа. 5 оҕо орто үөрэх аттестатын ылбатахтара: Антоновка, Ньурба 2 №-дээх, Убайаан оскуолаларыттан 1-дии оҕо уонна киэһээҥҥи оскуолаттан – 2 оҕо.
Ааспыт үөрэх дьылыгар оскуоланы 13 оҕо мэтээлинэн бүтэрбиттэрэ. Бу кэнники 4 сылга саамай үрдүк көрдөрүү. Судаарыстыбаннай түмүктүүр аттестацияҕа маннык көрдөрүүлэри үөрэнээччилэр уонна учууталлар бииргэ үлэлэрин түмүгэр ситистибит.
– Улуустааҕы үөрэх салалтата саҥа каадырдарга интэриэстээҕэ өйдөнөр. Улуус оскуолаларыгар уонна уһуйааннарыгар эдэр исписэлиистэри аҕалан үлэлэтэргэ туох оҥоһулларый?
– Эдэр исписэлиистэри ханнык баҕарар үөрэх тэрилтэтэ үөрэ көрсүө. Бу үөрэх дьылыгар педколлективтарга барыта 15 эдэр учуутал кэлбитэ. Эдэр исписэлиис үлэ биэрээччини кытта 3 сыл үлэлииргэ дуогабарга илии баттастаҕына СӨ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министиэристибэтэ аадырыстаммыт көмөнү оҥорор. Хатыы оскуолатыгар 17 эдэр учуутал баар, итинтэн 11-рэ эр дьон. Киров оскуолатыгар дойду киин регионуттан сүрэҕин баҕатынан салайтаран кэлэн, нуучча тылын уонна литературатын учууталынан Сульженко Ольга Николаевна үлэлиир. Педагогическай үөрэҕи баһылыан баҕалаах 11-с кылаас выпускниктарыгар өрөспүүбүлүкэ ВУЗ-тарыгар киирэллэригэр целевой направлениелары биэриэхпитин сөп.
Каадырынан хааччыйыыга 2020 сылтан үлэлиир «Земскэй учуутал» бырагырааманан улууска 3 учуутал үлэлии сылдьар. Сүлэҕэ Алтайтан английскай тыл учууталынан Тысова Власта Михайловна 5-с сылын үлэлиир, быйыл дуогабара бүтэр. 2022 с. Маар орто оскуолатыгар Туваттан биология учуутала Найдан Ай-Кыс Александровна кэлбитэ. 2023 сылтан Марха орто оскуолатыгар биология учуутала Осипова Анна Петровна үлэлиир. Кэлэр үөрэх дьылыгар Чаппанда орто оскуолатыгар нуучча тылын учууталын ити бырагырааманан аҕаларга үлэлэһэ сылдьабыт.
– Былырыын федеральнай бырагырааманан Марха уонна Хорула оскуолалара хапытаалынайдык өрөмүөннэммиттэрэ. Быйыл ханнык оскуолаҕа өрөмүөн ыытыллара былааннанарый?
— Быйыл Акана орто оскуолатыгар өрөмүөн ыытыллыаҕа. Ааспыт үөрэх сылыгар федеральнай бырагырааманан Марха, Хорула оскуолалара өрөмүөннэнэн, ис-тас көстүүлэрэ тупсан, саҥа үөрэх тэриллэринэн хааччылыннылар. Бу сыалга 112 мөл. 228 тыһ. солк. көрүллүбүтэ. Итини таһынан Сүлэ оскуолатын сылытыыга таһаарыылаах үлэ ыытылынна.
— Федор Федорович, сиһилии кэпсээниҥ иһин махтал.
Геннадий АНТОНОВ