Энергетика курдук экономика саамай тутаах, наадалаах салаатыгар, мин санаабар, ураты хатарыылаах, үрдүк эппиэтинэстээх дьон үлэлииллэр.
Кинилэр нэһилиэнньэ куттала уонна тохтоло суох уотунан, сылааһынан хааччыллыытын, тэрилтэлэр бигэтик үлэлииллэрин туһугар күнүстэри-түүннэри үлэ вахтатыгар тураллар.
Уот линияларын, подстанциялар өрөмүөннэригэр, эбэтэр саахалы туоратыыга биир бастакынан үлэһиттэри тириэрдэр, ырааҕы чугаһатар, сүрүн оруолу ылар тутаах киһинэн, биллэн турар, суоппар буолар. Кини үлэтэ төһө даҕаны быдан чэпчэки курдугун иһин, ис иһигэр киирдэххэ уустуктардаах. Суоппар сатабылыттан, түргэн туттунуутуттан, болҕомтолооҕуттан уонна массыынатын туругуттан саахалы суһаллык туоратыы быһаччы тутулуктанар.
Ньурбатааҕы электростанцияҕа саамай уопуттаах үлэһитинэн 45-с сылын массыына уруулун кытта эриһэр суоппар-электромонтер, «Якутскэнерго» бочуоттаах бэтэрээнэ Эдуард Анатольевич Григорьев буолар. Кини төрүт Антоновка олохтооҕо. Армия кэнниттэн 1979 сыллаахха оччотооҕу Бүлүүтээҕи уот ситимнэригэр материальнай-техническэй хааччыйыы отделыгар оробуочайынан үлэҕэ киирбитэ. Уонна ол кэмтэн ыла биир тэрилтэҕэ үлэлээн кэллэ. Ол саҕана Большой Неверинэн, Тахтамыгданан, Дьокуускайынан ЗИЛ-131, ЗИЛ-130-самосвал, ЗИЛ-157 массыыналарга куруусчутунан үлэлээн оборудование тиэйиитигэр элбэхтэ сылдьыбыта.
1982 с. ДОСААФ линиятынан суоппар кууруһугар үөрэммитэ уонна самосвалга суоппарынан үлэтин саҕалаабыта. ВЭС, Ньурбатааҕы РЭС үлэһиттэригэр, бэтэрээннэригэр, ону сэргэ сайаапканан улуус бэтэрээннэригэр эмиэ уокка оттор мас таһыытыгар үлэлээбитэ. Соҕотоҕун дэлээнэлэртэн мас тиэйэрэ, күҥҥэ ити курдук хас даҕаны сырыыны оҥороро. Киирэптэн ВЭС хочуолунайыгар чох таһыыта эмиэ кини эбээһинэһэ буолбута.
Онтон ЗИЛ-157 массыынаҕа көһөн Ньурба, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү подстанцияларыгар оборудование таһыытыгар үлэлээбитэ. 1987 сыллаахха Ньурбатааҕы РЭС-кэ оччолорго саҥа тэриллибит оперативнай-выездной биригээдэ састаабыгар суоппар-электромонтерунан анаммыта. Үлэтэ мантан ыла өссө эбиллибитэ. Кинини кытта суоппардарынан Хван Александр, Щепин Алексей, Черкашин Анатолий үлэлээбиттэрэ. Шадрин А.М., Тимофеев Т.Т., Данилов С.Н. курдук дириҥ билиилээх монтердар эдэр киһини үлэ мындырдарыгар үөрэппиттэрэ, такайбыттара.
— Афанасий Марковичтыын өр бииргэ үлэлээбитим. Наставникпынан ааҕабын, — диир Эдуард Анатольевич. — Бары даҕаны ыйан-кэрдэн биэрэннэр үлэм олус наадалааҕын өйдөөбүтүм, билиим эбиллибитэ. Төһө да бастаан суоппар курдугум иһин, монтердары кытта тэҥҥэ уоту туттуу, сэрэхтээх буолуу быраабылаларын дьэҥкэтик билэри кытаанахтык ирдииллэрэ. Электрооборудование туһунан билэриҥ эмиэ наада. Онон сыыйа-баайа монтердары кытта тэҥҥэ сылдьан өрөмүөҥҥэ, переключение бириэмэтигэр барытыгар кыттыһар буолбутум. Саахалы туоратыыга тиийэн бараҥҥын таах көрөн туруу суоҕа. Син биир көрө-истэ сылдьаҥҥын өйгөр хатыыгын, илии-атах буолаҕын, кэлин өссө тугу гыналларын хонтуруоллуугун. Ыксаллаах быһыы-майгы буолуон сөп. Онон эйигиттэн ураты болҕомтолоох буолуу, билии-көрүү эмиэ ирдэнэр. Биһиги үлэбит симиэнэнэн. Төгүрүк суукканы быһа тохтообокко бара турар үлэ. Симиэнэҕэ 1 монтеру кытта иккиэйэҕин тураҕын. Дьуһуурустубаҥ кэмигэр күнүс-түүн, куйаас-тымныы, хаар-ардах диэн аахсыбакка ыҥырык киирдэ даҕаны тута тиийэ охсуоххун наада. Онон туох эмэ үлэ таҕыста даҕаны эн үлэҥ диэн буолбат, тэҥҥэ үлэлэһэҕин.
Эдэр монтердары кэлин киниэхэ сыһыаран үлэлэтэр буолбуттар, онон икки бүк эппиэтинэһи ылынан кыһаллан үлэлиир. Биригээдэ көрөр учаастага киэҥ: Дьаархан, Чаппанда, Антоновка, Ньурбачаан, Дьиикимдэ, Сүлэ уонна Ньурба куорат.
Үлэлээбитин тухары араас түгэн буолан аастаҕа. «Үксүн умна быһыытыйдым», — диир Эдуард Анатольевич. «Кылаабынайа суоппар буоларым быһыытынан массыынаҕын кэмигэр көрүнэ, оҥосто сылдьыахха наада. Ыксаллаах балаһыанньаҕа түһэн биэрбэт курдук».
Биирдэ сайын Саалтааныга «Дружба» лааҕырга подстанцияҕа уот арахсыбытыгар айаннаабыттар. Ол саҕана лааҕырга тиийэр суол оҥоһулла илик, массыына кыайан барбат гына ардахха алдьанан турар кэмэ эбит. Массыыналарын аара хаалларан сатыы барбыттар. Аны иннилэригэр улахан күөл кэлбит, хайыахтарай, таҥастарын, туттар малларын күөрэччи тутан күөлү харбаан туораан лааҕырга тиийэн саахалы кэмигэр туоратан турардаахтар. Онтон массыына буксуйуутун, алдьаныытын туһунан этэ да барыллыбат.
— Саҥа дьылы дьуһуурустубаҕа көрсүбүт түгэним эмиэ ахсаана суох. Биирдэ оруобуна 12 чаас буолуо уонча мүнүүтэ хаалбытыгар Ньурбаҕа Сэбиэскэй уулуссаҕа уот барда диэн буолла. Инньэ гынан Саҥа дьылы уулуссаҕа баҕана өрөмүөннүү сылдьан көрсөн турабыт. Урут уот арахсыыта субу-субу буолара. Аһара ноҕуруускаланан тыал түстэ даҕаны арахса турара. Билигин уот линиялара СИП кабельга уларыйыаҕыттан саахал тахсара лаппа аҕыйаата. Уопсайынан даҕаны уларыта тутуу, ырыынакка көһүү бастакы сылларыгар тэҥнээтэххэ, үлэлиир усулуобуйабыт олох тубуста, кэм ирдэбилинэн сайдыы да барда, — сэһэргиир Эдуард Анатольевич.
Ити курдук 45 сыл анараа өттүгэр уот ситимигэр үлэлии киириэҕиттэн билиҥҥэ диэри биһиги дьиэбит сырдык, сылаас буоларын туһугар эҥкилэ суох үлэлии-хамсыы сылдьар Ньурбатааҕы РЭС биир тутаах үлэһитин туһунан билиһиннэрдим.
— Эдуард Анатольевич бастакы кылаастаах суоппар. Ону таһынан оперативнай-выездной биригээдэ электромонтерун эбээһинэһин толорор. Биһиги тэрилтэ улахан уопуттаах, үрдүк квалификациялаах үлэһитэ, — диэн кэпсиир Ньурбатааҕы РЭС кылаабынай инженерэ Валерий Дмитриевич Федотов. — Массыынаны биэс тарбах курдук билэр диэтэхпинэ сыыспаппын. Хайдах да балаһыанньаттан тахсыа диэн киниэхэ мэлдьи эрэнэбит. Биирдэ даҕаны суол быраабылатын кэһиини таһаарбатах, сэмэ ылбатах, үлэтигэр олус бэриниилээх, эппиэтинэстээх, кутугунас киһинэн сыаналыыбын. Хайдах да сорудаҕы биэрбитиҥ иһин, тиһэҕэр тиэрдэн толорон, быһааран төннөр. Кэлэктиипкэ улахан убаастабылынан туһанар. Эдэр саҥа үлэлии киирбит үлэһиттэри киниэхэ наставник быһыытынан сыһыаран, үлэ бастакы хардыытын оҥороллоругар көмө-ньыма буолар, билиитин үллэстэр.
Бу курдук, дууһаларынан уопсай дьыала туһугар ыалдьар, мэлдьи холобурга сылдьар маннык хоһуун үлэһиттэр тэрилтэҕэ бааллара төһүү күүс буолар.
Лариса ДОРОФЕЕВА