Ньурбатааҕы Көтөр фабриката – тыа хаһаайыстыбатыгар тумус туттар бастыҥ үлэлээх баар-суох улахан тэрилтэбит. Сымыытын Ньурбаҕа уонна таһынааҕы Бүлүү улуустарыгар эрэ буолбакка, суол баар кэмигэр Дьокуускайга, Ленскэйгэ, Өлөөҥҥө, Эдьигээҥҥэ уонна Мэҥэ Хаҥаласка тиийэ ыытан батарар. Быйыл даҕаны сыл түмүктэнэ илигинэ, сыллааҕы былааннарын номнуо 112% толорон, дьоһун түмүгү ситистилэр.
Тэрилтэ үлэтин туһунан дириэктэр Петр Гаврильевы кытта кэпсэттибит.
— Фабрикаҕа 48874 куурусса кыстаан турар, — диир Петр Иннокентьевич. – Быйыл саас 17 нэдиэлэлээх «Браун Ник» диэн боруода кууруссалары ылан аҕалбыппыт. Билигин 52-с нэдиэлэрэ буолла. Туруктара үчүгэй. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биһиги эрэ маннык куурусса боруодатын тутан олоробут. Эрдэ «Хай Лайн» боруоданы иитэ сылдьыбыппыт, онтон сааҥсыйаҕа түбэһэн бу куурусса боруодата киириитэ тохтообута. Онтон Дьокуускайдааҕы көтөр фабриката атылыы «Браун Ник» диэни булбута, онон өрөспүүбүлүкэ Көтөрүн фабриката барыта маннык боруода буолуохтааҕа. Биһиги бастакынан ылбыппыт, онтон эһиилгиттэн эмиэ атыҥҥа уларытар буоллулар быһыылаах. Билиҥҥитэ официальнайдык этэ иликтэр да буоллар. Дьиҥэ, «Браун Ник» сымыыты биэриитинэн «Хай Лайн» боруодаттан уратыта суох, өссө кыранан элбэх курдук эбит диэн санаатыбыт.
Сыллааҕы былааммыт — 10 мөл. 174 тыһ. устуука сымыыт. Күн бүгүн 11 мөл. 485 устууканы ыллыбыт, ол эбэтэр былаан туолуута 112%-ҥа тэҥнэстэ. Сыл түмүгүнэн 118%-ҥа тахсарбыт буолуо диэн сабаҕалыыбыт. Күннэтэ ортотунан 44200 сымыыт тахсар, ол эбэтэр 123 дьааһык сымыыт.
Хаайтарыы кэмигэр өрүскэ «стыковканан» сымыыты ыаллыы улуустарга тастара олорбуппут. Ахсынньы 10 к. 10 туоннаҕа диэри сырыы көҥүллэннэ. Онон улахан массыынабыт сымыыты Сунтаар, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустарыгар таһан саҕалаата.
— Аһынан хааччыллыыгыт хайдаҕый?
— Этиэххэ наада: быйылгыттан бурдук атыылаһар тэрилтэбитин уларыттыбыт. 2015 сылтан «Модуль-групп» ХЭТ-тэн атыылаһан олорбуппут. Быйыл сайын «Амурагроцентр» тэрилтэттэн ыллыбыт. Благовещенскайга уруккуттан үлэлиир улахан собуоттаахтар. Кинилэр бородууксуйалара Омскайдар киэннэрин кытта тэҥнээн көрдөхпүтүнэ, чыҥха атын. Фракцията даҕаны араастаһар, урут ыларбыт куруппа курдук буолааччы, оттон билигин — гранулалар. Арыый бэтэрээттэн ылар буоламмыт, таһыыта даҕаны суһал уонна судургу буолла. Эрдэ Омскайтан кэлэрин 23 күн күүтэрбит, оттон Благовещенскайтан 10 күнүнэн тиийэн кэлэр. Маннык биһиэхэ барыыстаах уонна түргэн.
Күн бүгүн 465 туонна бурдуктаахпыт. Бу кэлэр сыл кулун тутар ыйын саҥатыгар диэри тиийэр. Кыһыҥҥы суолунан 800 туонна кэлиэхтээх, сайаапкабытын «Амурагроцентр»-га биэрэн олоробут. Аны сайын уу суолунан 1100 туоннаны аҕалтарыахпыт. Ол эбэтэр уопсайа — 1900 туоннаны атыылаһыахпыт.
— Кэлэктиипкит туһунан.
— Билигин тэрилтэҕэ 43 үлэһиттээхпит, ону таһынан дуогабарынан 2 киһи үлэлиир. Үлэһиттэрбитин көҕүлүүр туһугар бастыҥ үлэһиттэрбитин наҕараадаҕа түһэрэбит. Быйыл Данилова Наталья Ионовна «СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна» бочуоттаах ааты сүктэ. Кини 2004 сылтан илиитин араарбакка, көтөр көрөөччүнэн бэриниилээхтик үлэлээн кэллэ. Былырыын эмиэ биир үлэһиппит маннык наҕараадаҕа тиксибитэ. Улуус таһымынан эмиэ сылын аайы аайы производствоҕа үлэлии сылдьар дьоммутун бэлиэтэтэбит. Үлэһиттэр сыралаах үлэлэрэ сыаналанара — тэрилтэ үлэтин биир көрдөрүүтэ буолар.
— Петр Иннокентьевич, производственнай сыах иккис уочаратын туһунан туох да иһиллибэт буолбаат?
— Иккис сыахпыт тоҕо уһаан турарын аһаҕастык этэн кэбиһиэм. Үлэлии турар фабрикабыт таһыгар 90-с сылларга тутуллан иһэн тохтообут производственнай сыах каркаһа турар. Итиннэ иккис сыахпытын туттарыахтаахпыт. Бырайыага бэлэм, симиэтэтэ эмиэ оҥоһуллубута. Оборудованиета хантан хантан кэлиэхтээҕэ быһаарыллыбыта. Уопсайынан, сүрүн үлэтэ баран турар диэххэ сөп. Бырайыага госэкспертизаны ааһа сылдьар, дуогабарын субу илии баттастыбыт. Проектнай-сметнай документациябытын Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин эһиилги былааныгар киллэртэрдибит. Экспертизата бүттэ даҕаны, бырайыагын министиэристибэҕэ тиксэрээри олоробут.
Докумуона барыта этэҥҥэ аастаҕына, эһиил сааскыттан «Туймаада» ФАПК нөҥүө тутуута саҕаланыахтаах. «Туймаада ФАПК-ҕа былырыыҥҥыттан 38 мөл. солк. көрдөртөрөн олоробут. Ити үп баар, эһиил корректировкаланыахтаах. Тутуутун саҕалыырга ФАПК нөҥүө 50-ча мөл. солк. кэриҥин көрдөөрү олоробут. Онон производственнай сыах иккис уочарата тутуллуохтаах.
— Сөп, сыыйа инники былааннарга киирдибит.
— Эһиил Ньурбатааҕы көтөр фабриката тэриллибитэ 35 сылын туолар. 1989 с. муус устар 17 к. тэриллибитинэн ааҕыллар. Улахан тэрээһин курдук ыытар былааммыт суох, төгүрүк үбүлүөйдээх түгэн буолбатаҕын өйдүүбүт. Ол эрээри тэрилтэҕэ, үлэһиттэргэ син бэлиэ түгэн буоллаҕа, онон этиибитин министиэристибэҕэ ыытыахпыт. Тэрилтэ үлэлээн кэлбит историятын, үлэһит дьонун сырдатар кинигэ таһаартарарга былаанныыбыт.
Өссө бир былаан сылыттыыны кытта ситимнээх. Элбэх тэрилтэ гааһынан сылыттыыга — газгольдерга көһөрүн истэ-билэ сылдьабыт. Урбаанньыт Н.В.Сотниковтан коммерческай этиитин ылбыппыт. Атын өттүнэн – саҥа хочуолунай тутуута, улуус хочуолунайга оттукка көмөлөһүөх буолбута. Онон бу боппуруоһу үчүгэйдик үөрэтэн уонна мунньахтаан баран быһаарыныахпыт — газгольдерга көһөрбүтүн эбэтэр саҥа хочуолунай тутарбытын.
Геннадий Антонов