Ньурбаҕа 24-үс төгүлүн «Аман Өс» куолуһуттар күрэхтэһиилэрэ буолан ааста

 Олунньу 13 күнэ – Саха тылын күнэ үүнүө нэдиэлэ хаалла. Хас биирдии саха киһитэ ийэ тылын туһугар тугу оҥорбутун туһунан толкуйдуур, бэйэтигэр ирдэбил туруорунар кэмэ кэлбитин өйдүүр уонна бүттүүн хамсааһыҥҥа кыттар кэмэ кэллэ.

Саха сирин үрдүнэн үлэлиир Н.В. Михалева-Сайа салайааччылаах «Ийэ Тыл» көҥүл түмсүү көҕүлээһининэн Ньурбаҕа 24-үс төгүлүн ыытыллар «Аман Өс» куолуһуттар күрэхтэһиилэрэ олунньу 7 күнүгэр Ньурбатааҕы киин бибилэтиэкэ ааҕар саалатыгар сарсыардаттан  саҕаланна. 24 сыл устата «Аман өс» күрэхтэһиини Бигэ Өрүкүй Бааһынай уола сүрүннүүрүн күүһүнэн ыытыллан кэллэ. Быйылгы «Аман Өс» күрэҕин дьүүллүүр сүбэтигэр үлэлээтилэр:

Бигэ Өрүкүй Бааһынай Уола — Саха Конгреһын Сүбэһитэ, Ийэ Тыл көҥүл түмсүү уонна Саха Итэҕэлин түстэһээччи, «Ньурба уоттара» уран сурук, айар кут түмсүү тутаах дьонноро: Сельтюкова Алла Руслановна — Айаалла, СӨ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ Рея Петровна Васильева, Ньурбатааҕы киин бибилэтиэкэ үлэһитэ.

Бу Сүбэ иккис сылын бииргэ үлэлиирин бэлиэтиэххэ наада. Инники сылларга ыытааһын түмүгүнэн биэстэн элбэх кыттааччы 10-15 мүнүүтэҕэ санаатын сайа эппэтин, бэриллибит сорудахха тириитэ тэнийэ куолулаабатын сыаналаан быйылгы күрэххэ түөрт эрэ куолуһут кыттарын ситистибит. Кыттааччылар да, истээччилэр да маны биһирээбиттэрин биллэрдилэр. Быйылгы күрэххэ кыттааччылар астына куолулаатылар.

Кыттааччыларбыт: Афанасьева Аграфена Александровна, «Ньурба улууһун социальнай экономическай сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлээх, 39-с сылын үөрэҕирии салаатыгар үлэлиир үлэ бэтэрээнэ, оҕолору үөрэх чааһын кэннэ 12 сылын «Сонор» оонньууга дьарыктыыр. Борисов Борис Борисович-Байан Түһүнэй — культуролог идэлээх, улуус историятын үйэтитэр 11 кинигэни бэлэмнээн таһааттарбыт Ксенофонт Дмитриевич Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһуулара түмэл билим-чинчийэр салаатын салайааччы. Матрена Валерьевна Ли — 18-с сылын Антоновка орто оскуолатыгар саха тылын уонна литературатын учуутала, үөрэх чааһын таһынан «Тииҥ мэйии» диэн эбии дьарыкка оҕолору уһуйар. Николаев Виссарион Егорович -2019 сылтан общественнай эколог, куйаар ситимигэр, хаһыаттарга санааларын тиһэн интириэһинэй ыстатыыйаларынан бар дьонун кытта үллэстэр күрэхпит ытык саастаах кыттааччыта. Икки көлүөнэ дьонноро: аҕам саастаах икки, орто саастаах икки кыттааччылар бэриллибит үс сорудахха тэрийээччилэри да, истээччилэри да астыннара, сонурҕата, соһута кытыннылар.

Күрэх сорудахтара: • кыттааччыларга дьиэтээҕи сорудах курдук эрдэттэн — саха омук бэйэтин билиммит 400-500 сыллартан саҕалаан сурукка киирбит, номоххо кэпсэммит 100 чулуу-улуу сахалар ааттарын суруйан аҕалан Дьүүллүүр Сүбэҕэ туттардылар, • дьиэтээҕи сорудах курдук эмиэ эрдэттэн бэлэмнэнэн 2023 сыллаахха Илин сурунаалга тахсыбыт «Саха омук үөрэхтээхтэригэр саҥа сурук» диэн билиҥҥи 5 чулуу сахалар илии баттаан таһаарбыт суруктарын истээччилэргэ билиһиннэрдилэр, бу сурук тула тус санааларын эттилэр, • үһүс сорудахха тута ыйытыыга хоруйдааһыҥҥа эппиэттэри биэрээһин.

Бастакы, 100 чулуу сахалар ааттарын суруйууга бары да эриэ-дэхсы сыанабылы ыллылар. Иккис, бэриллибит сорудахха куолулааһыҥҥа Борис Борисович чахчы хас биирдии киһиэхэ тиийиэмтиэ гына суругу илдьиритэн ис хоһоонун тириэрдибитин таһынан бэйэтин көрүүтүн, ылынар-ылыммат өрүттэрин тиэрдиитин үгүс истээччи ылынна, биһирээтэ. Матрена Валерьевна Өксөкүлээх Өлөксөй «Саха интеллигенциятыгар» суругуттан саҕалаан А. Я. Уваровскай «Ахтыыларыгар» сигэнэн саха сахатынан хааларыгар иэримэ дьиэ иэйиэхситэ, үрүҥ дьиэ үрүмэччитэ, хара дьиэ хараҥаччыта дьахтар барахсан оруола сүрүн суолталааҕын олус тиийимтиэтик быһааран кэрэхситтэ. Айылҕаттан тыл хомуһунун илдьэ сылдьар оһуокайдьыт учуутал Аграфена Александровна сахалыы уус-уран саҥата, хоһооно дьүрүскэн курдук кутулунна. Виссарион Егорович «Саха интеллигенциятыгар суруктан» саҕалаан сүрэҕинэн ыалдьар тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа халыйан кэлэр сыл «Аман Өс» күрэҕэр, чахчы да экология тула сорудах биэрэн аны ол туһунан истиэҕи баҕарарга олук уурда.

Үһүс сорудахха, тута бэриллэр боппуруостарга тута эппиэт биэрээһиҥҥэ истээччилэр кытта кытыннылар. Былырыыҥҥы «Аман Өс» кыттыылааҕа, хоһоонньут идэлээх Антонина Архиповна Яковлева бары боппуруоска чаҕылхайдык эппиэттээн киин бибилэтиэкэ туруорбут бэлэҕин ылан үөрдэ.

Ньурбаҕа 24- үс төгүлүн ыытыллар «Аман Өс» куолуһуттар күрэхтэһиилэрин кыайыылааҕынан Борис Борисович Борисов, кини кэнниттэн Матрена Валерьевна Ли, онтон Виссарион Егорович Николаев, Аграфена Александровна Афанасьева таҕыстылар. Кинилэргэ Бигэ Өрүкүй Бааһынай уолуттан 100 чулуу саха ахсааныгар киирбит Афанасий Максимов олоҕун туһунан Иван Бурцев «Уол оҕо охтума, аккыттан сууллума!» саҥа тахсыбыт кинигэ, Ньурбатааҕы киин бибилэтиэкэттэн (салайааччы А.В. Багмет) бибилэтиэкэ бэлиэлээх суруйар блокноттора, уруучукалара, икки кыайыылаахха «Кыталык» култуура дыбарыаһыттан (салайааччы С. Б. Дондокова) сыл устата талбыт тэрээһиннэригэр сылдьарга ыҥырыы суруктар туттарылынна.

Тэрийээччилэр да, истээччилэр да, кыттааччылар ахсааҥҥа охтубакка хааччыстыбаҕа үлэлээн кыттар киһи санаатын толору этэрин бүгүн ситиһиллибитин бэлиэтээтилэр. Үстүү түүннээх күн олоҥхолуур саха сыдьаана билигин да куолулуурга хас эмит чаас саҥарыан сөбүн итэҕэйдибит. Күрэх ыытыллыбыт кэмэ сарсыарда буолан эдэр ыччат, оскуола оҕолоро суохтара тэрээһин кыаллыбатах өрүтүнэн ааҕылынна. Өрөбүл күн, эбэтэр киэһэлик ыытар ордугун өссө төгүл бэлиэтээтибит.

«Төрөөбүт тылы ахсарбат буолуу — бу норуоту ахсарбат буолуу. Тыл диэн норуот бастыҥ баайа, сүрүн киэн туттуута. Тыл диэн норуот үрүҥ тыына. Тыл өлбөөдүйдэҕинэ норуот аһыныгас айыы санаата эмиэ өлбөөрөн барар, тиһэҕэр харааран хаалар… Ханнык да норуот муудараһа тылга баар эбээт. Тылбытын сүтэрэн эрэрбит былыргы муудараспытын сүтэрэн эрэрбит тэҥэ! Тохтооҥ! Өйдөнүҥ! Төрөөбүт тылбыт төлкөтүн туhунан толкуйдуурбут уолдьаста!» диэн саха норуодунай суруйааччыта Иван Михайлович Гоголев-Кындыл санаатын тула бары өссө ыга сомоҕолоһон, холбоһон үлэни күүһүрдүөҕүҥ!

Ф. Г. Сафронов аатынан киин бибилэтиэкэ ааҕааччыны кытта үлэлиир салаата