“Чиэһинэйдик эттэхпинэ, летчик буолар ыра санаа миэхэ оҕо сырыттахпына хаһан даҕаны суоҕа. Хайдах эрэ ураты билиилээх, талааннаах дьон эрэ улахан сөмөлүөттэри көтүтэллэр дии саныыр этим. Экэнэмиис эбэтэр юрист идэтин баһылыыр санаалааҕым. Ол эрэн дьылҕа-хаан бэйэтэ туспа былааннаах буолар эбит”, — диэн кэпсээнин саҕалаата “Суперджет” иккис пилота, 26 саастаах Ньурба хоһуун уола Николай Гуляев.
— 2012 сыллаахха Ньурба бастакы нүөмэрдээх оскуолатын бүтэрэрбэр обществознание, физика эксээмэннэрин туттарбытым уонна милиция үрдүкү оскуолатыгар туттарса бараары бэлэмнэнэ сылдьыбытым. Онтон ийэм хаһыакка биллэрии көрбүт этэ, Дьокуускайдааҕы авиационнай училищеҕа эбии набор биллэрэбит диэн. Мин уһуну толкуйдуу барбакка медхамыыһыйабын ааһан баран докумуоннарбын туттарбытым уонна оннук түргэн баҕайытык буолуохтааҕын курдук үөрэххэ киирэн хааллым.
Аны оруобуна 2012 сылтан училищеҕа пилоттары үөрэтэн саҕалаабыттара. 2015 үөрэхпин бүтэрэр сылбар “Полярные Авиалинии” тэрилтэттэн кэлэн “ученический договор” диэни түһэрсибиттэрэ. Ол эбэтэр пилоттара тиийбэт буолан, биһигини үөрэхпитин бүтэрээппитин кытары үлэҕэ ылбыттара. Инньэ гынан, 3 сыл иһигэр олоҕум суола тосту уларыйан хаалбыта.
— Ол эбэтэр икки сыл иһигэр пилот буоларга үөрэтэллэр дуо?
— 2 сыл 10 ый үөрэммиппит. Сыллата Череповецк куоракка баран практикабытын ааһарбыт. Онтон үһүс сылбытыгар Набережные Челны Бекишево диэн аэропорка үөрэммиппит. Бастакы кууруска үөрэнэ сылдьан көтөн саҕалаабыппыт. Санкт-Петербурга үөрэнэр устудьуоннары кытары тэҥҥэ көтөрбүт. Кинилэр 6 сыл үөрэнэллэр уонна 3 куурустан саҕалаан биирдэ көтөллөр. Олус муодарҕыыллар этэ, хайдах маннык түргэнник штурвалга олордоллоруй диэн.
— Бастакы бэйэҥ көтүппүт сөмөлүөтүҥ?
— “Полярные Авиалинии” тэрилтэҕэ Л-410 этэ, иккис пилот быһыытынан Саха сирин иһинэн көтөрбүт. Баатаҕайга, Сангаарга уонна Белай Гораҕа сорудаҕынан көтөрбүт уонна үксүн санитарнай рейстэри толорор этибит. Вертолеттары кытары солбуһан Саха сирин араас муннугар бары тиийэ сылдьыбыппыт. Медиктэргэ көмөлөһөн, дьахталлар эҥин эрэ буоллахтарына ыарыһахтары киллэрэргэ, таһаарарга тэҥҥэ көмөлөһөр этибит.
— Билигин эн “Якутия” авиахампаанньаҕа иккис пилотунан үлэлиигин. Хаһан көспүккүнүй?
— 2016 сыллаахха бииргэ үлэлиир уолаттарбын кытары бөлөх хомунан омук тылын эксээмэнин туттарарга санаммыппыт. Аастаххына тас дойдуга көтөр кыах бэриллэр. 10 киһиттэн 3 буолан ааспыппыт. Онтон 2020 сыллаахха “Якутия” авиахампаанньаҕа көһөн үлэлээбитим. Миигин омук тыллаах диэн тута 2 ыйга диэн “Суперджетка” үөрэттэрэ ыыппыттара, оруобуна уоппускам кэмигэр түбэспитэ. Инньэ гынан кэлээт даҕаны тута “Якутия”-ҕа көспүтүм. Быйыл 5 сыллаах дуогабарым түмүктэнэр. Үөрэхпит мөлүйүөнүнэн суумалаах, инньэ гынан үөрэттэрбит тэрилтэҕэр 5 сыл үлэлиир гына дуогабар түһэрсэҕин.
— Аан бастаан көппүт санааҕын үллэһин эрэ.
— 1 кууруска сылдьан Череповецк аэродромугар аан бастаан тиийэн баран Санкт-Петербурдааҕы университет уолаттара үчүгэй баҕайытык бэйэлэрэ көтө сылдьалларын көрөн баран салла санаабыппыт. Икки миэстэлээх кыра сөмөлүөттэргэ үөрэтэллэр, эн иннигэр инструктор эрэ олорор. Кини үөрэтэрин истэҕин, туттарын-хаптарын көрөҕүн. Онно саамай куттаммытым, ыксаабытым да быһыылаах этэ. Онтон күн аайы 4-6 чаас көттөххүнэ киһи сыыйа үөрэнэн барар эбит. Сөмөлүөт аан дойдуга саамай куттала суох тырааныспардартан биирдэстэрэ буолар.
— Графигыҥ хайдаҕый?
— Чуолкай график диэн суох. Ыйга 10 күн көтүөхпүн сөп эбэтэр 20 күн. Билигин Уһук Илин регионун иһинэн көтөбүн.
— “Якутия” авиахампаанньа сөмөлүөттэрэ субу-субу рейстэрэ тардыллан элбэх дьон этэр-тыынар, сөбүлээбэттэрин биллэрэллэр. Бу биричиинэтэ тугуй? Тоҕо расписание быһыытынан көппөттөрүй?
— Тоҕо диэтэххэ сөмөлүөттэрбит аҕыйахтар, эбиитин алдьаналлар. Биһиэхэ 5 «Суперджет» баар буолуохтаах этэ, онтон иккитэ киһи буруйуттан алдьанан турар. Холобура, биир сөмөлүөт Дьокуускайга түһэригэр диспетчер экипажка сыыһа иһитиннэрии биэрэн шассита алдьаммыта. Иккис түбэлтэ — Благовещенскайга дуу, Владивостокка дуу этэ, көтөр балаһаҕа үлэлиир техник алҕас сөмөлүөт трабын таарыйан аанын алдьатан кэбиспитэ. Кыра даҕаны алдьаныылаах сөмөлүөт көтөрө көҥүллэммэт, аны сапчаастарын сыаната диэн хас даҕаны нууллаах буолар. Холобура, 1 сөмөлүөт сыаната 3,5 млрд. курдук. Биир бортовой компьютер 72 мөл. солк., оннук кабина иһигэр икки баар.
— Үлэҕэр саамай улахан баҕа санааҥ тугуй?
— Хас биирдии киһи син-биир үчүгэйгэ талаһар. Аҕыйах кэминэн командир буолуохпун баҕарабын. Ол туһугар элбэхтэ үлэлиэххэ, үөрэниэххэ уонна биллэн турар кэккэ ирдэбиллэри толоруохха наада. Уонна биллэн турар, бүтэһик тыл – салалта киэнэ буолар.
— Көтөн истэххинэ киһи көһүппэтэх өттүттэн түбэлтэлэр буолбуттара дуо? Чыычаахтар, чаҕылхан эбэтэр күүстээх тыал?
— Араас түбэлтэҕэ анаан тус-туспа инструкциялар бааллар, ону барытын билиэхтээххин. Саамай сүрүнэ – уолуйбакка инструкциянан оҥордоххуна этэҥҥэ буолар. Биһиэхэ үксүн халлаан туругуттан тутулуктанар. Бүтэһиктээх быһаарыныыны командир ылынар. Биирдэ Нерюнгриттан Дьокуускайга көтөн истэхпитинэ күүстээх тыаллаах дохсун ардах түспүтэ. Онтон сылтаан аэропорду сабан кэбиспиттэр этэ, ол иһин саппаас аэропорка Хабаровскайга көппүппүт.
— Билиҥҥи сөмөлүөттэр өйдөөх баҕайылар дии, автопилот көтүтэр.
— Автопилот летчик ноҕуруускатын аччатар аналлаах. Күнү быһа штурвал тутан олорботун курдук. Көтөр аал бэйэтин сөптөөх үрдүгэр таҕыстаҕына салгыы автопилот холбонор. Биһиги буола турар быһыыны-майгыны хонтуруоллуубут эрэ. Билиҥҥи сөмөлүөттэр бэйэ-бэйэлэрин кытары кэпсэтэллэр. Чугасыһар түгэннэригэр биирин аллараа түс, биирин үөһээ таҕыс диэн систиэмэ бэйэтэ этэн биэрэр, холобура.
Москваҕа Сколково “Аэрофлот” үөрэтэр киинэ баар, онно сыллата баран тренажерга үөрэнэн кэлэбит. Онон ханнык баҕарар түгэҥҥэ бэлэммит, ол үлэбит биир сүрүн ирдэбилэ.
— Үлэһиттэргэ туох чэпчэтиилэр баалларый?
— Корпоративнай тарифтар, севернай, “Аэрофлот” бырайыастара бааллар. Чугас аймахтарбытыгар сылга биирдэ, кэргэҥҥэр, оҕоҕор – сылга түөртэ эҥин диэн арахсар. Мин үксүн корпоративнайынан туттабын. Уонна бэйэбит рейстэрбитигэр миэстэ баар буоллаҕына көтүөхпүтүн сөп.
— Сөмөлүөккэ пилот пассажирдарга туһаайыытыгар тоҕо чуолкайа суохтук саҥарарый?
— Көннөрү сылайаллар сыллата сырыы аайы биир этиини этэртэн дии саныыбын. Кэпсэтинньэҥ пилоттар эмиэ бааллар, халлаан туругун, ханнык куораты ааһан эрэллэрин кэпсииллэр. Туох даҕаны бобуу суох.
— Киһи олоҕор араас түбэлтэ буолар буоллаҕа. Сорох түүн кыайан утуйбаккын, сарсыныгар сарсыардааҥҥы рейстээххин. Бу түгэҥҥэ тута солбуйтарыахха сөп дуо?
— Буолуон сөп. Оннук суруллубут быраабыла кытары баар. Холобура, туругуҥ мөлтөх, сылайа сылдьар буоллаххына эбэһээт этэҕин, оччотугар саппаас экипажтан солбук ыҥыраллар. Эбэтэр командир соччото суох көрүҥнээххин диэн рейстэн устуон эмиэ сөп.
— Кэлэктиибиҥ?
— Кэлэктиибим аһара үчүгэй. Бииргэ үөрэммит доҕотторбун кытары тэҥҥэ үлэлии сылдьабын. Бары бэйэ-бэйэбитин өйдөһөбүт, өйөһөбүт. Онон бэйэбин дьылҕам ыйан биэрбит суолун таба тайаммыт дьоллоох киһинэн ааҕынабын.
Лена Петрова