Дойду үрдүнэн кэнники кэмҥэ, чуолаан куйаар ситимин нөҥүө үлэлиир түөкүттэр сытыырхайан иһэллэр, албыннатааччы дьон элбээн иһэр.
Ааспыт сылга манна сыһыаннаах «Саха» НКИХ «Харчы» диэн элбэх сиэрийэлээх киинэни көрдөрөн көрөөччү биһирэбилин ылбыта. Киинэ кэнниттэн бу тиэмэҕэ суруйар санаа киирбитэ эрээри, тоҕо эрэ ылсыбатаҕым, биир тылынан эттэххэ бэлэмэ суох этим.
Телефонунан билбэт нүөмэртэн эрийии күн-түүн элбээн иһэринэн угаайыга киирбэт туһуттан, түөкүннэртэн хайдах харыстаныахха сөбүн туһунан улуустааҕы Ис дьыала отделын холуобунай ирдэбил салайааччыта, полиция майора Сабычиков Анатолий Николаевичтыын кэпсэтиибин ааҕааччыларга тиэрдэбин.
-Дьону албынныыр түөкүттэр араастаахтар. Сорохторго биир-икки күннээх үлэ буолуон сөп, анаан-минээн бэлэмнэнэн бөлөҕүнэн үлэлиир массыанньыктар эмиэ бааллар. Бу баларыҥ сүрүннээн Арассыыйа иһигэр үлэлииллэр, мантан Саха сиригэр кыра бырыһыаны ылар, -диэн Анатолий Николаевич кэпсэтиитин саҕалаата.
-Сорох түөкµннэр кыбартыыра атыылыыбыт диэн дьону албынныыллар, сорохтор пирамида тэрийэллэр. Баантан, пенсионнайтан эрийэбит диэн этэллэрин туһунан истибитим.
— Биири холобурдааан аҕалар буоллахха: «Мин баан үлэһитэбин, эн счеккуттан Иванов Иван Ивановичка харчы ыытан эрэллэр, эн бэйэҥ ыытан эрэҕин дуо? Эн буолбатах буоллаххына, массыанньыктартан харыстаан эйиэхэ куод ыытабыт»,- диэн «баан сотруднига» буолан эрийэллэр. Ол куодунан киирэн харчы усталлар, албыннаппыт киһи счётуттан тугу баҕарар гыныахтарын, кини аатыттан кирэдьиит ылыахтарын сөп. Бу саамай тарҕаммыт ньыма буолар.
Иккис тарҕаммыт ньыманан, инвестиция харчыны үлүннэрээһин, дьон кредит ылан инвестицияҕа угааһыннара буолар. Инвестицияҕа харчы угааһын туһунан эрийдэхтэринэ баантан чахчытын суоҕун чуолкайдаһыахха наада. Үһүс тарҕаммыт ньыманан үрдүкү былаас, биитэр байыаннай комиссариат, ис дьыала сотруднига, ФСБ, балыыһа ааттарыттан: «Эһиги аймаххыт ыарахан түгэҥҥэ түбэстэ»,- диэн эрийэллэр. Сүрүннээн бу үс ньымалары туһаналлар.
2022 сыллаахха маннык хабааннаах 29 буруйу оҥорууга 2 891476 солкуобай буоллаҕына, 2023 сыл түмүгүнэн 38 буруйу оҥоруу регистрацияланна, ол аата 11 төгүл элбээбит. 38 буруй оҥоһуллубутуттан Ньурбаҕа 11 739994 солкуобай, ол аата 12 мөлүйүөн кэриҥэ аҥаардас Ньурба олохтоохторо түөкүттэргэ албыннаппыттар!
-Албыннааччылар сааһыттан көрөн эрийэллэр да?
-Сааһыттан тутулуга суох эрийэллэр.
Түөкүннээһининэн дьарыктанааччылар бэйэлэрин истэригэр үлэһиттэрдээх буолаллар. Дьон испииһэгин ылаары үлэһиттэрин сыл аҥаара, сыл анаан-минээн бааҥҥа үлэлэтэллэр, биитэр баан үлэһиттэриттэн испииһэк атыылаһан ылыахтарын сөп.
Сорох дьон албыҥҥа бэйэлэринэн дөбөҥнүк киирэн биэрэллэр. Холобура: «Сбербаантан эйиэхэ харчы ыыта сатыыллар»,-диэн этэллэр. Онуоха: «Миэхэ сбербааҥҥа счётум суох, «Алмаасэргиэнбааҥҥа» баар», -диэн бэйэлэрэ этэн киирэн биэрэллэр. Ол иһин биһиги нэһилиэнньэҕэ баан үлэһиттэрэ эһиэхэ эрийбэттэр диэн сэрэтии үлэтин ыытабыт.
Билигин үйэ сайдан официальнай приложениеларынан киирэн ханнык баҕарар тэрилтэни бырагыраамаҕа киллэрэн тэрилтэ аатыттан эрийиэхтэрин сөп. Оннук түбэлтэҕэ дьиҥнээҕин билээри эрийбит тэрилтэлэригэр төттөрү эрийэн сымыйатын суоҕун бэрэбиэркэлиэххэ наада, «харчы устан эрэллэр» диэн эрийдэхтэринэ платиковай каарта кэннигэр «Телефон горячей линии» нүөмэргэ тутатына эрийэн чуолкайдыахтарын наада.
-Анатолий Николаевич, биһиэхэ итинник хабааннаах буруйу о²оруу төһө арылларый?
-Ааспыт сыллааҕы буруйу арыйыыга үс буруйу оҥоруу ирдэбилинэн Арассыыйа киинигэр Волгоградка уонна Благовещенскайга баран дьыаланы арыйан, буруйдаахтары эппиэтинэскэ тардыбыппыт. Буруйданааччылар ортотунан 20-25 саастаахтар.
Төрөппүттэр бэйэлэрин счёттарыттан оскуола саастаах оҕолоругар СберKids счёт арыйаллар. Түөкүттэр счёттаах оҕону албыннаан дьоннорун счёттарыгар киирэллэр 600-тэн тахса счёт оҥороллор 100-тэн тахса сууманы бэйэлэригэр ууруналлар, эбии 140 000 солк. суумалаах кирэдьиит ылаллар.
-Олохтоохтор сэрэхтээх буолалларын наадатыгар тугу сүбэлиэ этигитий?
-Баан сотрудниктара хаһан да бэйэлэрин килийиэннэригэр эрийбэттэрин туһунан өссө төгүл хатылаан этэбин. Ким эрэ ыарахан балаһыанньаҕа түбэстэ диэн эрийиилэргэ эппит киһилэригэр эрийэн билиэхтэрин, эрийэр киһилэрэ эппиэттээбэт буоллаҕына, 102, биитэр 02 нүөмэргэ эрийиэхтээхтэр.
Билбэт нүөмэртэн эрийэр дьоҥҥо итэҕэйиэ суохха, кэпсэтиини тохтотуохха наада. Онлайн атыы биллэриитигэр эмиэ түөкµннээһин тахсарынан сэрэхтээх буолуҥ, бэйэҕитин албыннатымаҥ диэн сүбэлиибин.
-Анатолий Николаевич, дьоҥҥо наадалаах иһитиннэриини биэрбиккитигэр махтал.
Антонина Семенова