Бу ыйга РФ ИДьМ үлэһиттэригэр икки идэлээх бырааһынньыктара бэлиэтэннэ: сэтинньи 10 к. – Ис дьыала үлэһиттэрин күнэ уонна сэтинньи 17 к. – полиция боломуочуйалаах участковайдарын күнэ, эбиитин үбүлүөйдээх 100 сыла.
РФ ИДьМ Ньурба оройуонунааҕы отделын полиция боломуочунайдарын уонна саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар отделын полиция майора Федор Иванов салайар. Идэлээх бырааһынньыкка сөп түбэһиннэрэн, кинилиин сэһэргэһиибитин таһаарабыт.
— Федор Иванович, эһиэхэ штакка хас участковай боломуочунай баарый?
— РФ Ис дьыалаҕа министиэристибэтин Ньурбатааҕы отделыгар 15 участковай 12 учаастагы көрөллөр-истэллэр. Ньурба куорат 4 учаастакка арахсар, олору 6 полиция боломуочуйалаах участковайа көрөр, уоннааҕы 8 учаастак тыа нэһилиэктэрин хабар, онно 9 участковай үлэлиир. Участковай ахсаана аҕыйах буолан, сорохтор хастыы да нэһилиэги көрөллөр.
— Участковайдар толорор эбээһинэстээх үлэлэрин эн хайдах сыаналыаҥ этэй?
— Полиция боломуочуйалаах участковайын сулууспата хаһан даҕаны чэпчэки буолбатаҕа. Кини син-биир участковай быраас курдук, киниэхэ сыһыарыллыбыт учаастак тугунан «ыалдьарын» билиэхтээх. Учасковайдар эбээһинэстэрэ элбэх: буруйу оҥорууну сэрэтии, алкоголизмы уонна наркоманияны утары охсуһуу, араас иирсээннэри сүрүннээһин, дьонтон киирбит үҥсүүлэринэн быһаарсыы, араас тэрээһиннэр кэмнэригэр уопсастыбаннай бэрээдэги көрүү, нэһилиэнньэ миграциятын, саа эргиирин хонтуруоллааһын уо.д.а.
Участковай үлэтин сүрүн сыала-соруга — бэйэтин административнай учаастагар буруйу оҥоруу, сокуону кэһии аҕыйыырын туһугар элбэх сэрэтэр (профилактическай) үлэни ыытыахтаах. Ол иһин сыл устата учаастакка хас биирдии дьиэни, эбийиэги сыл устата бииртэн итэҕэһэ суох кэрийэн көрөр эбээһинэстээхтэр. Учуокка турар саа хаһаайыттарын бэрэбиэркэлиибит. Онон профилактическай кэрийэн көрүүнү күнүн аайы ыытабыт диэхпитин сөп.
Участковайдар биир сүрүн соруктара – дьону-сэргэни кытта итэҕэйсиилээх сыһыаны олохтооһун. Дьон ыарахан кэмигэр ким-хайа иннинэ бастакынан тиийэр погоннаах киһитин ытыктыыр уонна киниэхэ итэҕэйэр буолуута – бу биһиги үлэбит ситиһиилээх буолуутун төрдө.
— Үчүгэй участковай ханнык хаачыстыбалаах буолуохтааҕый? Итиэннэ участковайдар үлэлэригэр хааччыллыылара хайдаҕый?
Участковайтан идэни профеесиональнай таһымҥа баһылааһын, дьоҥҥо, ол иһигэр алдьархайга түбэспит киһиэхэ болҕомтолоох сыһыан эрэйиллэр. Биһиги үлэһиттэрбит бу ирдэбиллэргэ эппиэттииллэр дии саныыбын. Ньурба оройуонун участковайдара үлэ көрдөрүүтүнэн мэлдьи инники кэккэҕэ сылдьабыт.
Участковайдары үлэлэригэр туох кыалларынан барытынан хааччыйа сатыыбыт, ардыгар кыһалҕалаах боппуруос үөскээтэҕинэ нэһилиэктэр баһылыктарыгар тахсабыт, оччоҕо көмөлөһөллөр.
— Полиция үлэһиттэриттэн участковай дьоҥҥо саамай чугас буоллахтара. Чуолаан ханнык боппуруостарынан көмө көрдүүллэрий?
— Оннук, миэстэтигэр кинилэр кыһалҕаларын быһаарарга көмөлөһөр үлэһиттэр буоллахтара. Дьон участковайдарга араас кыһалҕалаах кэлэллэр. Туох эмэ улахан соҕус буруй (уоруу, куттааһын, сааныы уо.д.а.) түбэлтэтигэр сайабылыанньа суруйаллар. Үгэс курдук көрдөһүүлээх кэлэллэр. Холобура, дьиэҕэ күлүгээнниир эбэтэр айдаарар итирик эрдэрин дьахталлар бэрээдэктииргэ көрдөһөллөр, маныаха сайабылыанньа суруйуохтарын баҕарбаттар. Биллэн турар, биһиги оннук киһини кытта көрсөбүт, сэрэтэр сыаллаах бэсиэдэ ыытабыт, бэрээдэгин өрө тардына түһэрин туһугар атын даҕаны миэрэлэри туттабыт. Дьон үҥсүүтүгэр эбэтэр сайабылыанньатыгар хайаан даҕаны эппиэт, болҕомто баар буолар. Учаастакка участовайга сыһыана суох боппуруос суох. Бу ГИБДД хайысхатыгар эмиэ сыһыаннаах. Сокуон быһыытынан участковай бэйэтин учаастагар буруй тахсыбыт буоллаҕына ханнык баҕарар тырааныспары тохтотон бэрэбиэркэлиир, туһааннаах матырыйаалы бэлэмниир кыахтаах.
— Аны бэйэҥ тускунан, Федор Иванович.
— М.К.Аммосов аатынан СГУ биолого-географическай факультетын уонна Санкт-Петербургтааҕы юридическай институту үөрэнэн бүтэрбитим. Полицияҕа үлэбин 2006 с. саҕалаабытым. Бастаан ПДН инспекторынан, онтон 2011 сыллаахтан участковайынан араас нэһилиэктэргэ уонна Ньурба куоратыгар үлэлээбитим. Быйылгыттан РФ ИДьМ Ньурба оройуонунааҕы отделын полиция боломуочунайдарын уонна саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар отделын начаалынньыгынан анаммытым.
2010 с. Хотугу Кавказка служебнай командировкаҕа сыл аҥарыгар бара сылдьыбытым. 2016 с. өрөспүүбүлүкэтээҕи участковайдар күрэхтэригэр кыайаммын, Барнаулга Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска кыттар чиэскэ тиксибитим.
— Дьэ бэрт. Түмүккэ тугу этиэххиний?
— Быйыл сэтинньи 17 күнүгэр Арассыыйаҕа полиция участковай болумуочуйалаахтарын сулууспата тэриллибитэ 100 сыла бэлиэтэнэр. Түгэнинэн туһанан, бииргэ үлэлиир кэллэгэлэрбин уонна бэтэрээннэрбитин идэлээх бырааһынньыктарынан ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин! Күүстээх санааны, тулууру, кытаанах доруобуйаны уонна дьиэ кэргэнҥитигэр дьолу соргуну баҕарабын.
Геннадий Антонов