“Ньурба” совхоз детсада маҥнай үлэлиир сылларыгар иитээччи ырыаҕа-үҥкүүгэ оҕону бэйэтэ үөрэтэрэ, үгүс иитээччи мандолинаҕа, балалайкаҕа оонньуур этэ. Бастакы музыкальнай салайааччыннан Вера Ивановна Биленко (Первушина) үлэлээбитэ.
Кини соҕуруу дойдуттан анал музыкальнай үөрэхтээх киһи 1968 с. кэлбитэ, “дирижер, руководитель хорового коллектива“ диэн дипломугар сурулла сылдьара. Бастакы сылларыгар киһини солбуйан быстах кэмҥэ оскуолаҕа музыка учууталынан үлэлээбитэ.
Аккордеоҥҥа оонньуурун дьон сөҕөн-махтайан истэрэ. Вера Ивановна сүрэҕин-быарын ууран туран оскуола оҕотун музыкаҕа уһуйара. Оҕолор кини ыытар уруогун сөбүлээн, баҕаран туран сылдьаллара.
Өр сылларга бииргэ үлэлээбит дьонноро, төрөппүттэр, оҕолор – бука бары Вера Ивановнаны олус сылаастык, үтүө тылларынан астына саныыллар.
Кини наһаа үлэһит, тэтимнээхтик туттар, түргэн-тарҕан сырыылаах, айар-тутар дьоҕурдаах үлэһит киһи этэ. Ол саҕана туох барыта татым, тиийбэт-түгэммэт үлүгэрэ. Ону ол диэбэккэ, Вера Ивановна оҕону үөрэтэригэр бэйэтэ илиитинэн оҥостон дидактическай пособие бөҕөтүн туттара. Онто олус туһалааҕа, кини үлэтэ өрүү таһаарыылаах буолара.
Вера Ивановна аккордеоны олус баһылаабыт музыкант этэ, ону детсад үбүн-харчытын кыайан уйунан да ылбата, көстүбэт да этэ. Онон Вера Ивановна детсад оҕолорун баянынан доҕуһуоллаан үөрэтэрэ. Оҕолор музыкаҕа сыстаҕастарын, улгумнук ылыналларын сөҕөрө. Ырыаны бастакы нотатыттан быһааралларын сөҕөн-махтайан, үөрэн кэпсиирэ.
Вера Ивановна үлэтигэр бэриниилээх, айар-тутар дьоҕурдаах, көнө майгылаах киһи диэн дьон өйүгэр-санаатыгар хаалбыт. Биһиги ытык-мааны үлэһиппит Вера Ивановна туһунан коллегаларын, үөрэппит оҕолорун ахтыытын ааҕан билиэххитин сөп.
Пахомова Анна Егоровна — иитээччи:
— Вера Ивановна үлэтигэр аһара бэриниилээх, ис дууһатын биэрэн туран оҕолору ырыаҕа, үҥкүүгэ, охсон оонньонор музыкальнай инструмеҥҥа үөрэтэрэ. Оҕолору олус сөбүлүүрэ, оҕолор эмиэ кинини аһара диэн таптыыр этилэр.
Төһө да нууччалыы тыллааҕын иһин оҕолор кинини өйдүүллэрэ, үөрэтэр ырыатын түргэнник ылыналлара, үҥкүү хамсаныытын улгумнук оҥорсон иһэллэрэ. Вера Ивановна баяҥҥа оонньуурун оҕолор олус сэргээн истэллэрэ, музыканы, ырыа мелодиятын кэрэхсииллэрэ. Дэлэҕэ даҕаны баяҥҥа оонньуурун үтүктэн, олоппос ылан, көтөҕөн олорон “байааҥҥа” оонньоон бараллара, оҕотон ордубут олоппос улахан былдьаһык буолааччы.
Вера Ивановна сахалыы да, нууччалыы да ыллатара. Оҕолор хоробуот арааһын билэллэрэ, улаатан истэхтэрин аайы ким да ыйыыта-кэрдиитэ суох бэйэлэрэ санааларыттан тэринэн хоробуоттаан бараллара. Ол курдук үтүө түмүктээх буолара Вера Ивановна оҕону үөрэтэрэ. Оҕо ырыа тылын чуолкайдык саҥарарын, ыллыырыгар тылын бүтэһик дорҕоонун “сиэн” кэбиспэтин ситиһэрэ, оҕо тылын сайдыытыгар таһаарыылаахтык үлэлиирэ туох да мөккүөрэ суох биллэр.
Бырааһынньыктар, оҕону аралдьытар араас тэрээһиннэр үрдүк таһымнаахтык барааччылар, оҕолор ырыаны саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри бука бары доргуччу ыллыыллара, хор, ансамбль, соло толоруута барыта баара. Төрөппүттэр олус диэн астыналлара, иитээччилэр махтаналлара.
Детсадка сылдьыбыт оҕолор Вера Ивановнаны бары өйдүүллэр, отой умнубаттар, ыллаппыт ырыатын, үҥкүүтүн, оонньууларын саныыллар.
Вера Ивановна киһи быһыытынан олус аламаҕай, эйэҕэс майгылаах, сэргэх, үөрэ-көтө сылдьааччы. Субуотунньуктарга туох да үлэттэн туора турбата, барытыгар көхтөөхтүк кыттан иһэрэ.
Биһиги, Вера Ивановналыын өр сылларга бииргэ үлэлээбит дьон, көрсүстэхпитинэ кини туһунан мэлдьи үтүө тылларынан ахтан-санаан ааһабыт, араас көрүдүөс түгэннэри ахтабыт, күлэ-үөрэ дуоһуйа дьүөгэбитин саныыбыт.
Иванова Зоя Петровна — фельдшер:
— Вера Ивановна үлэтин чахчы сөбүлүүрэ. Сарсыарда аайы 8 ч. Ньурбаттан тиийэн кэлэн хас да группаҕа зарядканы музыканнан доҕуһуоллуура. Онтон биир дэ мүнүүтэ хойутаабакка күҥҥэ үстүү-түөртүү группаҕа музыкальнай дьарык ыытара, детсад 6 группатыгар соҕотох музрук этэ. Күн аайы, дьыл ханнык баҕарар кэмигэр, итииттэн-тымныыттан толлубакка Ньурбаттан Антоновкаҕа сарсыарда эрдэ, киэһэ хойут, күнүс эбиэтигэр сатыы сылдьара, күҥҥэ ортотунан 14-15 км. дайбаан кэбиһэрэ.
Детсад оҕолорун кытта дьарыктанарынан муҥурдаммата, үлэһиттэри эмиэ ырыаҕа уһуйара. Кини дьону түмэр, салайар улахан дьоҕурдааҕа. Тэрилтэннэн концерт күрэхтэригэр Вера Ивановна салайыытынан көхтөөхтүк кыттан бастакы миэстэни хаста да ылбыппыт. Тыаларга гастролга сылдьарбыт, дьон-сэргэ биһиги кэнсиэрпитигэр элбэхтик тоҕуоруһара.
Туох да үлэттэн иҥнибэтэ, сатыыбын-сатаабаппын, кыайабын-кыайбаппын диэн турбата, дьону кытта тэбис тэҥҥэ түсүһэн иһэрэ. Ол курдук, хотон сыбааһына, ынах ыаһына, ыһыы-хомуур үлэтэ, детсад өрөмүөнэ – соҕуруу куораттан кэлбит нуучча чүөчэтигэр, музыка эйгэтин киһитигэр соччо сыстыбатах үлэтэ этэ да буоллар, Вера Ивановна дьонтон хаалсыбата.
Дьон Вера Ивановна бэриниилээх, айымньылаах үлэтин сыаналыыра, оҕолор кинини олус сөбүлүүллэрэ, төрөппүт ис сүрэҕиттэн махтанара, бииргэ үлэлиир дьоно киниэхэ эйэҕэс-сайаҕас сыһыаннаахтара, “Ньурба” сопхуос салалтата бырааһынньыктарга Грамота, Махтал сурук туттарара.
Валентина Дмитриевна Федорова — иитээччи:
— Вера Ивановна биһигини кытта өр сылларга биир дьиэ-кэргэн курдук өйдөһөн-өйөнсөн үлэлээбитэ. Кыыһыра-тымта сылдьарын ким да көрбөтө, билбэтэ, кини наар сэргэх көрүҥнээх, эрчимнээх хамсаныылаах, спортивнай көрүҥнээх буолара. Вера Ивановна кими эрэ сэмэлиирин, тугунан эрэ астымматын, кимиэхэ эрэ хом саналааҕын хаһан истибэтэхпит. Бары тэбис-тэҥҥэ сылдьан үлэлиирбит да, сынньынарбыт да.
Кини айылҕаҕа сылдьарын олус сөбүлүүрэ. Кыра уолун кытта өрүс уҥуор тахсан жимолость хомуйан барыанньа, сироп оҥороллорун кэпсиирин дьиктиргии истэрбит, оннук ааттаах-суоллаах ойуур аһын биһигиттэн ким да хомуйбата, туһаммата. Билигин иһиттэххэ, хаан, сүрэх ыарыытыгар олус туһалаах үүнээйи эбит.
Оҕолору ырыаҕа, үҥкүүгэ үөрэтэргэ Вера Ивановна ураты дьоҕурдааҕа. Кини үөрэтэрин оҕолор иҥнибэккэ ылынан иһэллэрэ, чиҥник өйдөрүгэр хатыыллара. Улааппыт оҕо сорох иитээччини умнан кэбиһэр, онтон Вера Ивановнаны бары үтүө тылынан ахта-саныы сылдьаллар. Үлэһиттэр, төрөппүттэр кинини убаастыыллара, оҕону кыһаллан үөрэтэригэр махтаналлара.
Анисимова Роза Семеновна — иитээччи:
— Вера Ивановна занятияҕа байаанын кыбыммытынан киирэн кэлэрэ бу баардыы харахпар көстөр. Кини киирдэ да оҕолор кэккэлэһэ туран хаампытынан бараллара, музыканнан үҥкүү араас хамсаныыларын оҥороллоро. Олорон баран нотаннан ыллатан тыыннарын аһара, ыллыыр-саҥарар силгэлэрин эрчийэрэ – анал распевканы булгуччу ыытара. Распевката суох хаһан даҕаны оҕону тутатына ыллатан киирэн барбата. Ырыа арааһын ыллаан баран музыкальнай оонньуулары, хороводтары, үҥкүүлэри үөрэтэрэ, хатылыыра.
Ырыа тылын үөрэтэргэ, оҕону чуолкайдык саҥарарда сатыыра. Оҕо сыҥааҕа көллөттүгэс, уоһа кыайан хамсаабат диэн муҥатыйара, уонна эҥин араас эрчиллиилэри оҕолорго оҥортороро. Оҕолор сөбүлээн оҥороллоро, уостара чорбоҥноон, тиистэрэ килэҥнээн, сыҥаахтара имигэстик хамсаан барара.
Музыкальнай инструменнары оҕоҕо билсиһиннэрэрэ, нотнай грамотаны сайыннарыыга болҕомтотун күүскэ туһаайара. Оҕолорго шумовой оркестр тэрийэн араас народнай ырыа музыкатын оонньотон, кулуупка кэнсиэртээн дьон бөҕө сэҥээрбитэ, ытыс тыаһа хабыллан олороро.
Вера Ивановна репертуара сылтан сыл уларыйа турара, бырааһынньык аайы саҥардыллан иһэрэ. Биир ырыаны сылтан сыл соһо-сыһа сылдьыбата. Вера Ивановна байаҥҥа наһаа үчүгэйдик оонньуура, ханнык баҕарар саҥа-сонун ырыаны “тыыннаахтыы” оонньоон, ыллаан оҕолорго үөрэтэрэ.
Үлэһиттэри кытта эмиэ дьарыктанара, хас да куолаһынан ыллатан тыаннан-үөһүнэн кэнсиэр бөҕөтө буоларбыт. Дьону кытта сүрдээҕин тапсара, күлэ-үөрэ сылдьара, көрүдьүөстээх түгэннэри кэпсээн дьону сэргэхситэрэ. Вера Ивановналыын олус таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлээбиппитин умнубаппыт, ахта-саныы турабыт.
Валентина Дмитриевна Иванова — иитээччи:
— Мин кыра саастаах оҕолорго үлэлиирбэр, Вера Ивановна киирэн баяҥҥа музыкалыыра, ырыа ыллыыра. Сорох оҕо маҥнай баян тыаһын истэн дьахханара, сорох – сэргээн истэрэ.
Сотору кэминэн, оҕо барыта чуумпуран истэрэ, тэҥҥэ ыллаан-үҥкүүлээн бараллара. Сахалыы ырыаны оҕолор нууччалыы акценнаах Вера Ивановна курдук ыллыыллара истэргэ көрүдүөс баҕайы этэ. Хайдах да ырыа тылын туспа ылан үөрэппитиҥ иһин оҕо син биир Вера Ивановна курдук ыллыыра.
Оҕолору үөрэтэрин таһынан Вера Ивановна үлэһиттэри эмиэ ыллатара, Матрена Ивановна, Зоя Петровна, Роза Семеновна, Ирина Евлампьевна хас да куоласка арахсан сахалыы, нууччалыы да ырыалары ыллыыллара. Ансамбль да, хор да ырыатын олус ситиһиилээхтик туруорара. Вера Ивановна идэтин ситэ-хото баһылаабыт музыкант, олус энергичнай, бэйэтин кыанар, үлэҕэ сыстаҕас киһи этэ.
Антонина Максимовна Семенова (Иванова) — детсадка үөрэппит оҕото:
— Вера Ивановна миигин детсадка ырыаҕа, үҥкүүгэ үөрэппитэ. “Мин детсааппын ахтабын” диэн ырыаны үөрэппитин өйдүүбүн, наһаа үчүгэй ырыа этэ.
Байааҥҥа оонньуурун бары иһийэн олорон истэрбит, үтүктэ сатыырбыт. Баян кнопкатын баттыалыы сатааччыбыт да мээнэ тыыттарбат этэ. Хаһан да оҕону мөҕөрүн, хаһыытыырын өйдөөбөппүн. Үҥкүүлэтэр, ыллатар, оонньотор этэ, хоробуот бөҕөтүн билэрбит наһаа үчүгэй этэ. Радиоҕа баран ыллааччыбыт, подготовкаҕа сылдьан, сончас кэмигэр.
Ирина Евлампьевна уонна Вера Ивановна “Занялася заря расписная” диэн ырыаны ыллыылларын сөбүлээн истэрим, ийэм миигин үлэһиттэр репетицияларыгар илдьэ сылдьааччы, онон ырыаларын кулиса кэннигэр тэҥҥэ ыллаһа турааччыбын. Вера Ивановна туһунан миэхэ олус сылаас өйдөбүл хаалбыт.
Любовь Ивановна Саввинова (Ноговицына) — оскуолаҕа үөрэппит оҕото:
— Вера Ивановна биһиги оскуолаҕа сылдьар кэммитигэр музыка учууталынан үлэлээбитэ. Кини аккордеоҥҥа оонньуура, репертуара наһаа киэҥ буолара, народнай ырыа, классическай айымньы, патриотическай ырыа – барытын хабан үөрэтэрэ.
М. Глинка “Иван Сусанин” оператыттан “Славься” хору, П. Чайковскай “Евгений Онегин” оператыттан “Девицы красавицы” диэн ырыаны, М. Лермонтов “Бородино” диэн айымньытыттан, былыргы солдатскай «Скажи-ка, дядя, ведь недаром…” диэн ырыаны биһиэхэ үөрэтэн ыллатара, наһаа сонун уонна кэрэхсэбиллээх түгэн этэ. “По долинам, и по взгорьям”, “Смело товарищи в ногу”, “Хайыһар” диэн ырыалары сүргэбит өрө көтөҕүллэн, онтон “Калинка”, “Во саду ли в огороде” народнай ырыалары хамсана-хамсана үөрэ-көтө ыллыырбытын өйдүүбүн.
Күлүүлээх көрүдүөс түгэннэр бааллара, онтон биирин санаатахха маннык: Вера Ивановна саҥа кэлэ сылдьан сахалыы билбэтэ. Биһиги ону туһанан, сүрэҕэлдьээн буолуо, биир эрэ куплеты үөрэтэн баран хаста да хатылаан ыллаан бөҕөтө буола турдахпытына, ааһан испит учуутал истэн, киирэн биһигини сэмэлээбитин өйдүүбүн. Кини ырыа мелодиятын аккордеоҥҥа таһаарара, сахалыы ырыа тылын бэйэбит үөрэтэн ыллыырбыт.
Вера Ивановна барахсан киһи быһыытынан көнө баҕайы майгылаах этэ. Үлэтигэр наһаа да кыһаллан үлэлээбит эбит. Музыкант быһыытынан билиитэ, сатабыла, үөрүйэхтэрэ үрдүк да таһымнаах эбит, улаатан баран өйдөөтөххө. Оҕолор кинини сөбүлүүр аҕай этибит, олох сырса сылдьааччыбыт ди. Улахан да дьонтон ким да Вера Ивановнаны туора көрбөт этэ, мин санаабар.
Тамара Леонидовна Ильинова,
“Биһик” уһуйаан бэтэрээнэ